Zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari

KO‘PRIKLAR TARIXI 
Insoniyat 
sivilizatsiyaning 
ibtidoiy jamoa davrida bir qirg‘oqdan 
boshqasiga tushgan daraxt ko‘prik 
vazifasini o‘tardi. Tabiatning o‘zi 
ibtidoiy odamlarga ko‘prik tuzilishi, 
qurulishi haqida ishora bergan edi. 
Shu bois, qadimgi davrlarda paydo 
bo‘lgan ibtidoiy ko‘priklar tabiat 
yaratgan ko‘priklardan farq qilmas 
edi. 
Keyinchalik teri qullik jamiyat davrida ko‘priklar tabiiy toshlardan 
qurula boshlandi. Dastlab ko‘priklarning faqat tayanchi toshdan qilingan, 
ammo keyinchalik ko‘priklar butkul toshdan qurula boshlangan. O‘rta 
asrlarga kelib shaharlararo savdoning jadal rivojlanishi ko‘plab baquvvat 
ko‘priklarni talab qila boshladi. Muhandislikning rivojlanishi yanada 
kengroq, yarim qiyalik va tayanch ustunlari juda keng bo‘lmagan 
ko‘priklar qurish imkonini berdi. O‘sha paytdagi eng katta ko‘priklarning 
ikki tayanch ustunlari orasidagi masofa 70 metrdan oshar edi.
Slavyanlar ko‘prik qurishda tosh 
o‘rniga yog‘ochdan foydalanar edilar. 
XII asrda Kiyevda Dneprda bo‘ylab 
suzuvchi 
ko‘prik 
paydo 
bo‘ldi. 
Rossiyada esa arkasimon yog‘och 
ko‘priklar o‘sha davrlarda keng 
tarqalgan bo‘lgan.
Indeyeslar 
osilib 
turadigan 
ko‘priklarning eng oddiy shakli 
bo‘lgan 
arqonli 
ko‘priklarni 
– 
aveduklarni qurishgan. 
XVI va XVII asrlarda tagidan 
yirik kemalar o‘ta oladigan yanada 
katta 
ko‘priklarga 
extiyoj 
paydo 
bo‘ldi. 
XVIII 
asrda 
bunday 
ko‘pkriklarning balandligi 100 m dan 
oshadi.

---

142 
XVIII asrning ohiridan boshlab ko‘prik qurilishi uchun metall 
ishlatila boshlandi. Birinchi metall ko‘prik 1779 yilda Severn daryosida 
Buyuk Britaniyaning Koulbrukdeyle shahrida qurilgan. Cho‘yan 
arkalardan iborat bu ko‘prikning balandligi tahminan 30 m edi. XIX 
asrda temir yo‘llarining paydo bo‘lishi katta yuklarga bardosh beradigan 
ko‘priklarning yaratishni talab qildi, shu 
sabab ko‘prik qurilishida po‘lat va temir 
asosiy materiallar sifatida ishlatila 
boshlandi. Gustav Eyfel 1877 yilda 
Portugaliyadagi Douro daryosi ustiga 
quyma temirdan arkasimon 160 metrli 
ko‘prik qurdi.
XX 
asrda 
temir 
betondan 
ko‘priklar qurish boshlandi. Temir 
beton kengligi 50 m gacha bo‘lgan 
to‘sinli ko‘priklar uchun va kengligi 250 
m gacha bo‘lgan arkasimon ko‘priklar uchun ishlatilgan. Shu bilan birga 
metalldan foydalanish ham davom ettirilgan – XX asrda Kanadadagi Sent 
- Lavrens daryosi bo‘ylab (uzunligi 549 m) AQSHdagi Kil-Van-Kil 
bo‘g‘oz orqali katta metall ko‘prik (503,8 m), shuningdek, San-
Fransiskodagi (Oltin Darvoza ko‘prigi) (asosiy uzunligi 1280 m) 
Bizning Zamonamizdagi eng katta ko‘prik, jumladan dunyodagi 
eng baland Viaduk Miyo va Akashi-Kaikyo ko‘prigi (asosiy uzunligi 
1991 m) hisoblanadi 
Eng baland ko‘prik: Beypan’sizyan ko‘prigi (565 metr; 2016), 
Millay (341 m; 2004) va Rossiya ko‘prigi (321 m); Tamina ko‘prigi 
(2017 yil iyun oyida Shvetsariyada qurilgan) Yevropadagi eng baland 
ko‘prikdir (200 m). 
Eng uzun ko‘prik: Danyang-Kunshan 
Viaduk 
(164,8 
km, 
ancha 
qismi 
quruqlikdan o‘tadi); Gonkong-Chjuxay-
Makao ko‘prigi (suv ustida qurilgan), U-
Bein 
ko‘prigi 
(taxminan 
1,2 
km, 
dunyodagi eng uzun va eng qadimgi 
yog‘och ko‘prik, 1850 yilda qurilgan). 
Eng uzun shaffof ko‘prik (shishadan 
qilingan) 2015 yilda Xitoyda qurilgan (50 
metr). 

---

143