Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

биологик активлар
– бу тирик 
ҳайвонлар ёки ўсимликлардир”. 
Шунга ўхшаш таъриф 5-сонли “Қишлоқ хўжалиги” номли миллий 
бюджет ҳисоби стандартида [2] қуйидагича баён қилинган: “
биологик актив
― ҳайвонлар ёки ўсимликлар”. 
Хорижлик иқтисодчи олим В.Ф.Палий [3] эса биологик активларни 
қуйидагича таърифлайди: “биологик активлар – бу қишлоқ хўжалиги 
фаолияти учун, яъни ҳозир ва келгусида қишлоқ хўжалиги маҳсулоти олиш 
мақсадида сотиш, алмаштириш ёки уларни сонини кўпайтириш учун 
қўлланиладиган ўсимликлар ва ҳайвонлардир”. 

---

 
373 
Н.Н.Агошкованинг [4] фикрига кўра “Биологик актив – бу 
биотрансформация жараёнида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ёки 
қўшимча биологик активларни ишлаб чиқаришга қодир бўлган ва шу билан 
ташкилотга иқтисодий фойда келтирадиган ҳайвон ёки ўсимлик”. 
И.И.Кружкова, Л.И.Проняева ва А.И.Солодовниклар [5] “ ... биологик 
активларга қишлоқ хўжалиги фаолиятида ишлатиладиган ҳайвонлар ва 
ўсимликлар киради” деб таъкидлаб ўтганлар. 
Шунингдек, мамлакатимиз иқтисодчи олимлари томонидан ҳам 
биологик активларни ҳисобга олиш ва молиявий ҳисоботда акс эттиришнинг 
айрим жиҳатлари тадқиқ қилиб ўрганилган. Жумладан, иқтисодчи олим 
З.У.Махаммадиев [6] томонидан миллий стандартимизда биологик 
активларга қуйидагича таърифни беришни мақсадга мувофиқ деб 
ҳисоблайди: “Биологик активлар – бу корхоналар ихтиёридаги ўзига хос 
биологик хусусиятларга эга бўлган, улар томонидан янги биологик 
активларни ҳамда қишлоқ хўжалик маҳсулотларини олиш, айрибошлаш, 
ижарага бериш йўли билан иқтисодий манфаат олиш мақсадларида 
бошқариладиган ишчи ва маҳсулдор ҳайвонлар ҳамда кўп йиллик 
ўсимликлардир”. Шу билан бирга, иқтисодчи олим томонидан биологик 
активлар, улардан олинадиган қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳамда ушбу 
қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишлашдан олинадиган тайёр 
маҳсулотлар таркиби чорвачилик ва ўсимликчилик соҳаси бўйича 
белгиланган ҳолда таклиф қилинган. 
Иқтисодчи олимлар Р.Д.Дусмуратов ва Н.К.Ризаевлар [7] молиявий 
ҳисоботнинг халқаро стандартлари қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган
41-сонли “Қишлоқ хўжалиги” БҲХСнинг мақсади, уни амал қилиш соҳалари 
ҳамда республика аграр соҳасида уни қўллаш масалалари тадқиқ қилиб 
ўрганилган. Хусусан, биологик активлар талқини миллий амалиётни таҳлил 
қилиб ўрганиш асосида қуйидагича баён қилинган: “Миллий амалиётга 
мурожаат қиладиган бўлсак, бухгалтерия ҳисоби қонунчилиги ва миллий 
стандартларда биологик активлар тушунчаси бошқача талқинда берилган: 
жумладан, 21-сон БҲМСда (Хўжалик юритувчи субъектлар молиявий-
хўжалик фаолиятининг бухгалтерия ҳисоби счётлар режасини қўллаш бўйича 
йўриқнома, 1-бўлим, 2-банд) “Ишчи ва маҳсулдор ҳайвонлар”, “Кўп йиллик 
ўсимликлар” ва “Ўстиришдаги ва боқувдаги ҳайвонларни ҳисобга олувчи 
счётлар” номи билан ҳисобга олинади”. 
“Демак, бизнинг бухгалтерия ҳисоби миллий стандартларида биологик 
активларнинг таркибидаги “ўсимлик”га нисбатан “тирик ҳайвонлар” 
тушунчаси кенгроқ ифодаланган. Шунингдек, “ўсимликчилик”да эса кўп 
йиллик ўсимликларга урғу берилади. Қишлоқ хўжалиги ҳосилига кирувчи 
бир йиллик ўсимликлар (пахта, ғалла ва бошқ.) бунда ҳисобга олинмаган”. 
Юқоридаги 
норматив-ҳуқуқий 
ҳужжатлар 
ҳамда 
иқтисодчи 
олимларнинг илмий ва ўқув-услубий асарларида биологик актив 
тушунчасига ёндашувларини эътиборга лойиқлигини таъкидлаган ҳолда, 

---