O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

3-Ma’ruza. O‘simliklar jamoasi, ularning dengiz satxidan joylashgan yerlarini 
balandligiga qarab bo‘linishi (poyasnost), tarixiy rayonlar va guruhlarga 
bog‘liqligi 

---

58 
Ma’ruza rejasi: 
1.Quruqlikning floristik bo‘linishi. 
2.O‘zbekistonning tabiiy tarixiy rayonlarga bo‘linishi. 
3.Floraning sistematik va ekologik tarkibi. 
4.Floraning xayotiy sistemasi. 
5.O‘simlik qoplamining zonalarga bo‘linish prinsipi.
Tayanch iboralar
: dengiz satxidan joylashgan, hisobot ma’lumoti, adabiyotlar 
ma’lumoti, tarixiy rayonlar, o‘simliklar jamoasi, qavat (yarus), drude bo‘yicha 
ko‘pligi, balandlik, ko‘p yillik o‘simliklar rivojlanish bosqichi, fenofaza, hayotiy 
barqarorligi. 
Yer sathining umumiy maydoni 510 mln. kvadrat km ni tashkil qiladi. Quruqlik 
ulushi 149 mln.kvadrat km bo‘lib, Jaxon okeani esa 361 mln. kvadrat km ni 
egallaydi. Quruqlik xamda okean o‘simlik va xayvonlar bilan qamrab olingan. U yoki 
boshqa xolatlarda ularning turlari juda katta. Xozirgi kunda 500000 atrofidagi 
o‘simlik turlari va 1 mln dan ortiq xayvonlar aniqlangan.
Xar bir kontinent (qit’a), uning keng fiziko-geografik tumanlari uchun o‘ziga xos 
bo‘lgan florasi, ya’ni o‘simliklarning (sovokupnost) oilasi, turkumi va turlari bo‘ladi. 
Ular fitotsenoz deyiladi, ya’ni o‘simlik turlarining tabiiy jamoasi
.
Xar qanday o‘simliklar jamoasida aloxida turlarning ko‘p qismini tashkil etuvchi, 
asosiy massani hosil qiladigan er ustki organlar – dominantlar va o‘simliklar 
jamoasini nisbatan kam maydonlarini tashkil etadigan turlar.
Dominantlar katta muxitni xosil qiluvchi xususiyatga ega bo‘lib, edifikator – jamoa 
quruvchilari nomini olgan. 

---

59 
Edifikatorlarga misol qilib, archazorlar jamoasidagi (archa o‘rmonlari) archani olish 
mumkin. Archalar juda ko‘p bo‘lib, ular o‘ziga xos fitoiqlimni tashkil etadi: 
yorug‘likni keskin pasaytiradi, xavo namligi yuqori va x.k.. Archa shoxlari, 
qubbalarning to‘kilishi bilan tuproqqa xam o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Quruqlikning floristik bo‘linishi.
Xar bir davlat, xar bir viloyatning quruqligi o‘zining tarixiy tuzilishiga ega bo‘lgan 
florasi, ya’ni oila, turkum va turlar to‘plami bilan boshqa davlatlar florasidan ozmi 
ko‘pmi farqlanadi.
Bu farqlar o‘zining geologik, orfografik, tuprog‘ining turli-tumanligi, ayniqsa iqlim 
sharoitlari bilan tushuniladi. 
Boshqa faktorlar: geografik izolyasiya, migratsiya xamda differnsial yo‘q bo‘lish