Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Мустақил тайёрланиш учун саволлар 
1.
Асосий фойдаланиш мақсадида кесишнинг ўрмон ҳаётидаги ўрни? 
2.
Ҳозирги кунда юқори афзалликларга эга бўлган кесиш усуллари ҳақида 
маълумот беринг? 
ЎРМОН ЁНҒИНЛАРИГА ҚАРШИ КУРАШ 
Машғулотнинг қисқача мазмуни:
Ўрмон ёнғинлари – бу кутилмаганда 
содир бўладиган, инсон томонидан бошқарилмайдиган ўрмон ҳудудида 
тарқалган ёнғиндир. Шу жиҳатдан ёнғиндан ижобий мақсадларда 
фойдаланиш мумкин: ўрмон кесилган майдонларини тозалаш, ўрмондан 
ташқари ташландиқ майдонларни ёндириш, янги ерлар очиш, ўрмонни 
табиий тикланишга ёрдамлашиш. Ўрмон ёнғинларининг пайдо бўлишига 
ёнувчи материалларда қулай шароит мавжуд бўлиб, бу материаллар таркибий 
қисмларининг ёнишига ва олов манбаи бўлишига сабаб бўлиши мумкин. 
Улар одатда тўкилган баргларнинг тупроқ тирик қатламини, ўрмон остида 
тўпланган синган дарахтлар, шохлар ,ўрмон тўшамасининг бошқа шу 
ҳудудга оид бўлган ўрмон ёнғинлари материалларини ёнишидан бошланади. 
Ёнувчи материалларни ёниш хавфи об – ҳаво шароитини қуриши даражасига 
боғлиқ. Иқлим қурғоқчилик ва ўрмон ўсиш хусусиятлари таъсирида айрим 
ҳудудларда ёнғинлар ёзга нисбатан баҳор ва куз фаслида кўпроқ бўлади. 
Масалан, қурғоқчиликни бошланиши дарахт ва бута баргларини ялпи 
тўкилиши ва ўтларнинг қуриш вақтига тўғри келса, қурғоқчилик давомида 
шамолли об – ҳаво ёнғиннинг тез тарқалишига имкон яратади. Агар кучли 
қурғоқчилик бўлмаса ва ёнғин манбаи бўлмаса, бундай ерларда ёнғин содир 
бўлмайди.
Ўрмон ёнғинларининг содир бўлиш сабабларини иккига бўлиш мумкин: 
инсон фаолияти билан боғлиқ ва инсон фаолиятига бўлмаган. Кўп йиллик 
статистик маълумотларга кўра ҳар ўнта ўрмон ёнғинларининг тўққизтаси 
инсоннинг айби билан бўлади. Шаҳар ва саноат марказлари яқинидаги катта 
ўрмонзорлар кўпроқ ёнғин хавфига дучор бўладилар. Ўрмон ёнғинларининг 
катта қисми шаҳар ва аҳоли турар жойларидан 10 км оралиқларида содир 
бўлида. Қишлоқ хўжалигидан бўшаган далаларни назоратсиз ёндириш атроф 
– муҳитга сезиларли зарар етказади. Шунинг учун ҳам ўрмонга туташ 
далаларда ўтларга ўт қўйиб тозалаш таъқиқланади. 

---

192 
Ўрмон ёнғинлари бевосита ва билвосита зарар келтиради. Бевосита зарарга 
дарахтларнинг ўрмон фаунасига ва маҳсулот қийматининг йўқ бўлиши, 
тупроқнинг куйиши ҳамда ёнғинни ўчиришга кетган ишлаб чиқариш 
харажатлари киради. Ўрмон ёнғини инсонлар ҳаёти учун ҳам хавфлидир. 
Баъзан турар жой бинолари, ҳатто фабрика, ёғоч тайёрлаш техникаси ва 
бошқа қимматбаҳо материаллар ёниб кетади. Ўрмон ёнғини ўрмон 
саноатининг хомашё базасини йўқ қилади. 
Катта ёнғиндан чиқадиган тутун ерга тушадиган нурни тўсади. 
Натижада фотосинтез секинлашади ва қишлоқ хўжалиги экинларининг 
пишиб етилиш муддати чўзилади, бошқа ўсимликларнинг ҳам ўсиш ва 
ривожланиши секинлашади. Атмосферанинг катта қисми тутун билан 
қопланади, бу ҳаво ва сув транспорти ишини тўхтатишига олиб келади. 
Ўрмон ёнғинларининг билвосита зарари кўп шакллидир. Кучли ёнғин 
вақтида албатта тупроқ ҳам куяди. Бу тупроқнинг қашшоқланишига, яъни 
натижада бутазорларнинг ва тупроқ бонитетини пасайишига ва бошқа 
зарарли ўзгаришларига олиб келади. Интенсив ёнғин бўлган ҳудудларда 
унумсиз тақир майдонлар ҳосил бўлади ва эрозия жараёнлари ривожланиши 
мумкин. Ўрмон билан қопланган майдонларнинг камайиши ҳудуднинг 
иқлимига ҳам таъсир этади. 
Ёнғин зарарлаган ўрмоннинг сув режимли, тупроқни ва далани 
ҳимояловчи, санитар – гигиеник, эстетик, иқлим ва стратегик ролини 
пасайтиради. Масалан, қирғоқ бўйидаги ўрмоннинг йўқ бўлиб кетиши 
дарёнинг саёзлашиши ва қирғоқнинг ювилиб кетишига сабаб бўлади. 
Зарарланган 
дарахтларнинг 
энто 
ва 
фито 
зараркунандаларга 
чидамлилигини сезиларли даражада пасаяди. Ёнғиндан зарарланган 
дарахтзорлар касаллик ва зараркунандаларнинг оммавий кўпайиш маконига 
айланиши мумкин.