Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

9.3. Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi 
ko’rsatkichlarni rejalashtirish. 
Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi bir qator 
ko’rsatkichlar mavjud.
Bular: 

kredit qo’yilmalarini tasniflanishi 
(standart, substandart, qoniqarsiz, 
shubhali, umidsiz)
; 

muammoli qarzdorliklar 
(muddati o’tgan, shundan oraliq muddati o’tgan, 
sud 
jarayonidagi, 
shartlari 
o’zgartirilgan, 
balansdan 
tashqari 
xisobvaraqdagi qarzlar)
; 

taqsimlanmagan foyda; 

bank tomonidan aktivlar bo’yicha yaratilgan maxsus zahiralar; 

shakllantirilgan majburiy zahiralar jamg’armasi; 

---

120 

naqd pul tushumi, birinchi darajali ijtimoiy to’lovlar va ish haqlarni 
to’lanishi; 

muomalaga chiqarilgan plastik kartalar va o’rnatilgan terminallar, ular 
bo’yicha o’tayotgan to’lovlar hajmi; 

Markaziy bank tomonidan belgilangan boshqa iqtisodiy normativlar va 
boshqa ko’rsatkichlar. 
Mazkur ko’rsatkichlar ro’yxatini albatta yana davom ettirish mumkin.
Ammo shuni doimo esda tutish lozimki, yuqorida sanab o’tilgan 
ko’rsatkichlar bankning makro darajadagi iqtisodiy salohiyatini ko’rsatib beruvchi 
ko’rsatkichlar sanaladi. 
Xuddi shunday, bank faoliyatining yo’nalishlarini ichki tarafdan ochib 
beruvchi, masalan aktsiyalarning turlari, kreditlarni xududlarga yo’naltirilishi, 
ularning foizlari, muddatida qaytarilishi, garovlarning turlari, investitsiya 
portfelining daromadliligi, qanday turdagi korxonalarga yo’naltirilganligi, 
muomalaga chiqarilgan qimmatli qog’ozlarni muddatlari, foizlari, depozitlarni 
qanday valyutada jalb qilinganligi va muddatlari, bank daromadi va xarajatlarining 
tarkibi, 1-darajali kapitalning etarliligi, leveraj, aktivlar bo’yicha tavakkalchilik 
darajasini ko’rsatuvchi me’yorlar, naqd pul tushumlarini mijozlar turlari bo’yicha 
tarkibi, muomalaga chiqarilgan plastik karta turlari (aholiga, yakka tartibdagi 
tadbirkorlarga, xo’jalik sub’ektlariga), ularga kirim qilinayotgan mablag’lar, 
ularning qoldig’i kabi o’nlab ko’rsatkichlarni sanab o’tish mumkin.
Bu kabi ko’rsatkichlar yuqorida ta’kidlanganidek, bank faoliyatining ichki 
xususiyatlarini yoritib beradi va ulardan asosan tarmoq ichidagi hisobotlarda 
foydalaniladi. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 6 apreldagi ―Bank tizimini 
moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va investitsion faolligini kuchaytirish 
choralari to’g’risida‖gi1317-sonli qaroriga ko’ra banklarga: 
o
umumiy kapitalni har yili kamida 20%ga oshirib borish; 
o
Bank ustav kapitalini 50,1 mlrd.so’mga ko’paytirish; 
o
Depozit bazasini har yili kamida 20%ga oshirish; 

---

121 
o
Tadbirkorlarni kreditlash xajmini 1,3 barobarga oshirib borish; 
o
Investitsiya maqsadlariga yo’naltiriladigan kreditlarni yanada o’stirish 
vazifalari yuklatilgan.
Undan so’ng, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrda 
―2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish, uning 
barqarorligini oshirish va yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning 
ustuvor yo’nalishlari to’g’risida‖gi1438-sonli qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda 
2011-2015 yillarda: 
o
umumiy kapitalni 2,1 barobarga oshirish; 
o
Depozit bazasini 2,5 barobarga oshirish; 
o
Muomalaga chiqarilgan plastik kartalar sonini 1,5 barobarga oshirish; 
o
Investitsiya kreditlari hajmini 2,8 barobarga oshirish; 
o
Tadbirkorlarga kredit ajratish hajmini 2,7 barobarga oshirish; 
o
mikrokreditlar xajmini 2,8 barobarga oshirish belgilandi. 
Navbatdagi qabul qilingan qaror O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2015 yil 6 maydagi ―Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish 
va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora - tadbirlari to’g’risida‖gi 2344 –
sonli qarori bo’ldi. Ushbu qaror talablari hozirda amal qilmoqda. Demak, unga 
ko’ra: 
* regulyativ kapital etarliligi me’yorini bosqichma-bosqich 10%dan 
14,5%ga etkazish; 
* I-darajali kapitalning etarliligi me’yorini bosqichma-bosqich 5%dan 
11%ga etkazish; 
* likvidlilikni qoplash me’yorini joriy etish va 100%ga etkazish; 
* sof barqaror moliyalashtirish me’yorini jorish etish va 100%ga etkazish;
* likvidlilik – bu bank majburiyatlarini bajarish va aktivlar o’sishini 
moliyalash bilan birgalikda depozitlar va qarz mablag’lari darajasining pasayishini 
samarali boshqarishni bildiradi.