Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Aralashmalar tarkibi va miqdori. 
Don partiyasini saqlash 
om borlariga joylashtirishdan oldin dastlabki tozalash choralarini 
q o ‘llash shart, ayniqsa begona aralashm alardan tozalash maq- 
sadga muvofiq b o ia d i. D on uyum idagi m ikroorganizim larni bir 
jo y g a y ig ilib qolishi, donlarning o ‘z-o ‘zidan saralanishini qiyin- 
lashtiradi. Chang y ig ilis h , yengil va shikastlangan donlar, mikro- 
organizim lam i y ig ilis h ig a sabab b o ia d i. Don uyum ida begona 
aralashm alar qancha k o 'p b o is a , unda m ikroorganizm lar ham 
shuncha k o ‘p b o ia d i. A m m o ham m a aralashm alarda ham bir xil 
darajada m ikroorganizm lar bo ia v erm ay d i. Eng k o ‘p m iqdorda m ik­
roorganizm lar o ‘m ashib olgan aralashm alarga quyidagilar kiradi: 
teshigining diametri 1mm b o ig a n elakdan o ‘tadigan aralashm alar 
(bunda ayniqsa, chang ham k o 'p b o ia d i), ezilgan donlar, m ineral va 
organik chiqindilar ju d a k o ‘p joylashgan b o ia d i. Yuqori nam likka 
ega ham da yangi y ig ilib olingan don partiyalaridagi begona o ‘t 
u ru g ia rid a m ikroorganizm lar qulay sharoit b o ig a n lig i uchun k o ‘p 
b o ia d i. D on uyum ini m axsus sterillash tadbirlaridan o ‘tkazilm agan 
holatda, m ikroorganizm lar uchun yanada qulay m uhit paydo b o iib
ular k o ‘payishga harakat qiladi. Istalgan lg m iqdordagi don uyumini 
tekshirilganda uning tarkibida bir necha о ‘n m ingdan yuz m inggacha, 
hatto m illiongacha m ikroorganizm lar uchratish mumkin.
Don massasi mikroflorasining kelib chiqishi
D on uyum i mikroflorasining kelib chiqishi, ularning tarkibi, 
m ikroorganizm larning rivojlanishi va m ikrobiologik jarayonlarni 
keltirib chiqaruvchi sharoitlar, ularning don sifatiga ta ’siri batafsil 
o ‘rganilgan. D on uyumi mikroflorasini har tom onlam a o ‘rganish 
natijasida fanda yangi so h ad o n v a don m ahsulotlari m ikrobiologiyasi 
vujudga keldi.
Tabiatda chang va g ‘ubor b o im ag an d a inson m ing yil yashar edi 
degan (A .A .Ibn Sino). B u chang va g ‘ubor tuproqdan k o ‘tariladi.
72

---

0 ‘simliklarning o ‘sishi va rivojlanishi, ularda don va u rug ‘ning 
lhakllanishi davrida m ikroorganizm larga nihoyatda qulay muhit 
p a y d o
b o ‘lganligi uchun tuproqdagi m ikroorganizim lar chang va 
quruq hovo orqali joylashadi. B izga m a iu m k i, tuproq tarkibida 
m ikroorganizm k o ‘p b o ia d i ayniqsa quruq tuproqni tarkibida 
m ikroorganizm larga g ‘oyatda boy hisoblanadi. Ixtiyoriy usul bilan 
tuproqning m ikrobiologik tarkibini tekshirish orqali, uning lg
miqdorida bir necha o ‘n m illiondan m illiardgacha mikroorganizm
turlarini aniqlash mumkin. Tuproq tarkibida m ikrofloraning bun­
day katta chegara orasida o ‘zgarib turishi, uning turi, tuzilishi, 
unumdorligi va boshqa sabablar bilan tushuntiriladi. M aiu m k i, 
tuproq tarkibida organik qoldiqlar qanchalik k o ‘p b o is a , unda 
m ikroorganizm lar shuncha k o 'p b o ia d i. Tuproqning o ‘simliklar 
ildiziga yondosh b o ig a n qism larida o ‘sim lik ildizidan yiroq b o ig a n
joylarga nisbatan m ikroorganizm lar nihoyatda k o ‘p b o ia d i.