O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

URL
, 
URN
yoki ikkalasi 
ham bo‘lishi mumkin. 
URL
– bu shunday URI-ki u resursni identifikatsiyalashdan 
tashqari, ushbu resursning manbasi to‘g‘risida ham maʼlumot beradi. 
URN
esa 
faqat maʼlum bir nom maydonida resursni identifikatsiyalaydigan, ammo uning 
joylashgan manbasini ko‘rsatmaydigan URI. Masalan: “urn:ISBN:0-395-36341-
1” – bu ISBN nom maydonida 0-395-36341-1 resurssiga (kitobiga) ishora qiluvchi 
URI. 
WWW tarmog‘ida ko‘pincha, URL qo‘llaniladi. URL adreslarga misol 
quyida keltirilgan: 
https://nuu.uz/uzc/info/about
https://nuu.uz/pictures/logos/faculties/math.png
http://ettt.nuu.uz/uz/Home/ScheduleByTeacher?teacherId=1869&week=1
Adres 3 qismdan iborat: 

So‘rov protokoli
. Asosan HTTP va HTTS qo‘llaniladi. 

Server nomi
. Resurs joylashgan veb serverning domen nomi. Yuqoridagi 
misolda nuu.uz va ettt.nuu.uz qiymatlar. 

Resursga yo‘l.
Veb serverda resursni topish uchun kerak bo‘ladigan 
maʼlumot. Yuqoridagi misolda “uzc/info/about”, 

---

85 
“pictures/logos/faculties/math.png” va 
“Home/ScheduleByTeacher?teacherId=1869&week=1” qiymatlar. 
8.4.
 
Veb server va uning funksiyalari 
WWW tarmog‘i butun dunyo bo‘ylab joylashgan millionlab veb-serverlari 
tomonidan tashkil etilgan.
HTTP mijoz,
Brauzer
WWW server,
Apache, IIS ...
HTTP 
xabar
TCP 
orqali
HTTP xabar TCP 
orqali
Internet
IP
 
8.1-rasm. HTTP protokoli asosida mijoz va serverning o‘zaro aloqasi. 
Veb server
– bu HTTP protokolidan foydalanadigan dastur bo‘lib, mijozdan 
HTTP so‘rovlarni qabul qiladi va HTTP javoblarni qaytaradi (8.1-rasm). HTTP 
javob sifatida HTML-sahifadan tashqari, rasmlar, fayllar, media potok yoki boshqa 
maʼlumotlar bo‘lishi mumkin. Oddiy shaklda, bunday dastur tarmoq orqali maʼlum 
bir resurs uchun HTTP so‘rovini qabul qiladi, lokal qattiq diskda joylashgan faylni 
topadi va uni so‘ragan mijozga tarmoq orqali yuboradi. Murakkab veb-serverlar 
HTTP so‘roviga javoban hujjatlarni dinamik ravishda yaratadi.
Veb server tushunchasi turlicha talqin qilinadi, baʼzan u dasturiy taʼminot 
bo‘lishi, baʼzan fizik yoki virtual server, baʼzan ikkovi ham bo‘lishi mumkin. Har 
qanday holda ham u veb server xizmatini taqdim etadi. 
Veb server quyidagi qo‘shimcha funksiyalarni ham bajaradi: 

Foydalanuvchilarning resurslarga murojaatini jurnalga qayd qilib borish; 

Foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilish; 

Dinamik generatsiya qilinadigan sahifalarni qo‘llab-quvvatlash; 

Mijozlar bilan xavfsiz aloqani taʼminlash uchun HTTPS protokolini 
qo‘llab-quvvatlash. 
Standart port: HTTP protokol uchun 80/TCP, HTTPS protokol uchun 443/TCP. 
HTTP-so‘rovlar 2 qismdan iborat bo‘ladi: so‘rov sarlavhasi va so‘rov 
tanasidan. Ular bir biridan bo‘sh satr bilan ajratiladi. So‘rov tanasi bo‘lmasligi ham 

---

86 
mumkin. So‘rovlar yuborilishi uchun HTTP protokolida maxsus komandalar 
mavjud.