Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

So‟tali makkajo‟xorilarning namligini aniqlash 
So‟tali makkajo‟xorilaming namligini alohida don va negizida aniq- lanadi. 
Ombor maydonchalarida, shuningdek vagon, avtomashina yoki aravalarda keltirilgan va 
saqlanayotgan so‟talarning namligin aniqlash uchun, dastlabki namunadan (100 so‟ta) har 
30-sini, ya‟ni bor yo‟g‟i uchtasi olinadi. Ular mutlaqo sog‟lom bo‟lishi shart.
Omborga avtomashinalarda kun davomida qismlarga bo‟lib olib kelingan bir turli 
to‟plamning namligini aniqlash uchun o‟rtacha kunlik namuna quyidagi tarzda tuziladi. Har 
bir avtomashina yoki aravadan olinadigan uchta sog‟lom so‟ta namunasi sindirilib, 50 gr don 
olinadi va po‟kak bilan zich yopiladigan shisha bonkaga joyla-nadi. Olingan o‟rtacha kunlik 
namunadan 50 gr namunacha ajrati-ladi va don namligini aniqlash amalga oshiriladi.
Makkajo‟xori negizining namligini aniqlash uchun ham o‟rtacha sutkali namuna tuziladi. 
Makkajo‟xorining har bir so‟tasidan ajratilgan negizidan bo‟lakcha kesib olinadi va uni zich 

---

9 1
yopila-digan shisha idishga joylab saqlanadi. Tuzilgan o‟rtacha sutkali 50 gr og‟irlikdagi 
bo‟lakchalardan namunalar ajratiladi, ular kichik qismlarga bo‟linadi, har biri 5 gr dan ikkita 
namunacha olinadi va quritiladi.
Don namligini aniqlash uchun so‟talar qo‟lda yoki laboratoriya sidirgichi yordamida 
sidiriladi va olingan dondan 50 gr o‟rtacha namuna ajratiladi. So‟ngra don yanchiladi, 
qopqoqli bonkaga joy-lanadi, keyin undan har biri 5 gr dan ikkita namuna olinadi. Ulaming 
namligi 18% dan ortiqcha bo‟lsa, undagi namlik dastlabki quritishdan keyin aniqlanadi. 
Namlikni elektron nam o‟lchagichlarda aniqlash. 
Don namli-gini aniqlashda 
zamonaviy elektron o‟lchagichlardan foydalanish boshqa qolgan usullar oldida juda ko‟p 
afzalliklarga ega. Birinchidan elektron asboblar don namligini aniqlashga ketadigan vaqtni 
keskin qisqartirish imkonini beradi, bu don tayyorlash davrida juda zarurdir, ikkinchidan, 
elektron nam o‟lchagichlaming tuzilishi nisbatan oddiy bo‟lib, ularda ishlash uchun maxsus 
ixtisoslashtirishni talab qilmaydi, uchinchidan, elektr namlik o‟Ichagichlar yordamida 
masofada turib namlikni o‟lchash, namlikni avtomatik ravishda nazorat qilish va boshqarib 
borish mumkin (9-rasm).