Д. Т. Абдукаримов

Морфобиологик хусусиятлари. Ботаник таърифи.
Тамаки биологик 
хусусиятига кўра бир йиллик ўсимлик. Лекин тропик минтақаларда ва 
иссиқхоналарда икки – уч ва ундан ортиқ вақт ўстирилиб, ҳар йили янги барг ва 
новда ҳосил қилиши мумкин. 
Илдиз тизими
– асосий ва ѐн илдизлардан ташкил топган бўлиб, кўчати 
кўчириб ўтказилганидан кейин жуда кўплаб кўчли иккинчи ва учинчи тартиб 
ѐн илдизлар ҳосил қилади. Суғориладиган шароитда тупроқ намлигига қараб 
асосий илдиз 1,5 – 2 ва ундан чуқурроқ катламда, унинг асосий қисми эса (80% 
дан ошикроқ) ернинг хайдалма катламида жойлашади. 
Тамаки уруғини бевосита далага экиб ўстирилганда унинг илдиз тизими 
бошқачароқ шаклланади. Бунда илдиз ѐн томонга эмас, балки пастга қараб 
ўсади. Ён илдизлари ҳам кўчли ўсиб, ернинг чуқур катламига тарқалади. 
Уруғидан ўстирилганда илдиз бўгзидан чиқадиган таянч илдизлар деярли ҳосил 
бўлмайди ва ернинг хайдалма катламида илдиз тизимининг ўзига хос бу 
хусусияти уни тупроқ кўргоқчилигига чидамлилигини оширади. 
Тамаки илдизининг ўзига хос хусусиятларидан яна бири шўки, у 
ўсимликнинг ер ўсти органларига сув ва унда эриган минерал тўзларни 
ўтказишдан ташқари, ўзи ҳам органик моддаларни синтез қилади. Баргда 
тўпланадиган наркотик модда – никотин илдизда ҳосил бўлади. 
Тамакининг пояси
тик ўсади, у тўкчалар билан копланган. Оддий 
шароитда ѐн новдалар фақат поянинг учки қисмида ҳосил бўлади. Поя механик 
шикастланганда унинг пастки қисмидан бачки новдалар ўсиб чиқади. Поянинг 

---

192 
йўгонлиги ўсимликнинг ўсиш шароитига ва кўлланиладиган агротехникага 
қараб 18 – 35 мм гача бўлади. Йирик баргли тамаки навларининг пояси одатда 
йўгон бўлиб, баъзан 35 – 40 мм гача етади. Ўсимликнинг бўйи ҳар бир навнинг 
ўзига хос белгииси бўлиб, ўртача паст бўйли навларда 80 – 100 см, баланд 
ўсадиган навларда 170 – 200 см ни ташкил қилади. Лекин суғориладиган 
шароитда ўсимлик етарли даражада намлик ва озик билан таъминланса, баланд 
бўйли навларда поянинг узунлиги 3 – 3,5 м гача етади. 
Ўсимликнинг шакли баргнинг пояга тўтатиш бўрчагига қараб ўзгаради. 
Барг пояга ўткир бўрчак ҳосил килиб тўташган бўлса, ўсимликнинг ташқи 
кўриниши цилиндр шаклида бўлади. Ўзбекистон ва Тожикистонда 
районлаштирилган Дюбек – 2898, Дюбек – 44 ва Самсўн – 155 навларида 
ўсимликнинг ташқи кўриниши Шундай шаклда бўлади. Барг поянинг ўрта 
қисмида пояга яқин жойлашса, унда ўсимликнинг ташқи кўриниши 
тўхўмсимон, остки барглари ўтмас бўрчак ҳосил килиб, юқориги баргалр пояга 
яқинлашган бўлса, ўсимликнинг шакли конуссимон бўлади. Ўсимлик ташқи 
кўринишининг бу шакли Виржиния типидаги тамаки навларига хос белги 
ҳисобланади.