Д. Т. Абдукаримов

6-чангчи; 7-гултож найи; 8-косача 

---

194 
Уруғчи тумшуқчаси икки уяли, унинг остки қисми доирасимон нектарниклар 
билан уралган (20-расм). 
Меваси
икки уяли, кўп уруғли кўсак, пишиб етилганда чатнам ерилади. 
Уруғи овалсимон, тўқ жигар рангли. Маданий экинлар орасида тамаки энг 
майда уруғли экин хиосбланади. 1000 дона уруғининг вазни 0,06 – 0,12 г. гача. 
Ҳар бир кўсакча ичида 2 мингдан 4 минггача уруғ жойлашади. 
Биологик хусусиятлари.
Тамаки оддий шароитда бир йиллик ўсимлик 
бўлиб, кишда ўнчалик совўк бўлмайдиган шароитда баҳорда янги новда 
чиқариб, яна уруғ ҳосил қилиши мумкин. 
Тамакининг вегетация даври шартли равишда икки босқичга бўлинади. 
Биринчиси унинг парникда ўсиш ѐки кўчат даври. Бу давр уни ўстириш 
шароитига қараб 45 – 60 кун давом этади. Иккинчиси далада ўсиш даври. Бу 
давр кўчат далага ўтказилганидан то кўсакчалар пишиб етилгўнгача бўлган 
даврни ўз ичига олади ва экиладиган навнинг хусусиятига қараб 60 – 150 
кўнгача давом этади. 
Кўчатлик даври: уруғнинг униб чиқиши, майсалаш, майсанинг илдиз 
олиши ва кўчатнинг шаклланиши каби фазаларга ажратилади. 
Тамаки уруғи униб чиқиш даврида намлик ва иссиқликка жуда талабчан 
экин. Уруғининг униб чиқиши учун 25–28 
0
С энг қулай ҳарорат ҳисобланади. 
Ҳарорат 10 – 11
0
С гача пасайса, уруғ унишдан тўхтайди. 
Тамаки уруғи ўзига намликни тез шимиб олади. Уруғ таркибидаги 
намлик миқдори 65 – 70% га етганда (бу давр бир сўтка давом этади) унишга 
тайѐрланиш даври бошланади. Бу давр ҳарорат 25–28 
0
С да 1 – 1,5 кун давом 
этади. Агар щў даврда ҳарорат 17 – 18 
0
С гача пасайиб кетса, унишга тайѐрлаш 
даври 5 – 7 кўнга чўзилиши мумкин. Шунингдек, ҳарорат 28 – 30
0
С дан ошса, 
уруғини униши секинлашади, 35 
0
С дан юқори ҳароратда эса ўнаѐтган уруғ 
униб чиқиш қобилиятини йўкотади. Парникда доимий равишда 25–28 
0
С 
ҳароратни сақлаб бўлмайди. Шунинг учун ҳам тамаки уруғи дастлаб махсус 
хоналарда ѐки термостатларда ўндирилиб, сўнг парникка сепилиши тавсия 
килинади. 
Тамаки уруғи ундирилиб (нишлатиб) парникка сепилганда қулай 
шароитда (25–28 
0
С ҳароратда намлик етарли бўлганда) 4–6 кунда униб, майса 
ҳосил бўлади, шундан 6–8 кун ўтгач биринчи чинбарг ва биринчи тартиб ѐн 
илдизлар чика бошлайди. Бу фазада ўсимлик майсалари тупроқда минерал 
тўзлар концентрациясининг ошишига ўта сезўвчан бўлади, шунинг учун 
кўчатни минерал ўгитлар билан озиклантириш тавсия килинмайди. 
Ўсимлик биринчи чинбарг чиқарганидан сўнг ҳар 4–5 кунда навбатдаги 
барглар чиқа бошлайди. Бу даврда илдиз тез ўсади ва жуфт чинбарглар чиккан 
даврда 15 см чуқурликка тарқалади. Ривожланишининг бу фазаси майсанинг 
илдиз олиш (томирланиш) фазаси деб аталади. Бу даврда майсаларнинг 
ѐруғлик, намлик ҳамда озик моддаларга бўлган талаби ошади. Майсаларни 
фосфор ва калийли ўгитлар билан озиклантириш унинг илдиз тизимини яхши 
ривожланишини таъминлайди. Азотли ўгитлар бу фазада майсаларнинг 
эхтиѐжига қараб берилади. Чунки бу даврда ўсимликка бериладиган азот 
миқдорини ошириб юбориш илдиз чириш касаллигининг ривожланишига олиб 

---

195 
келиши мумкин. Ўсимлик ривожланишининг бу даврида парник юзасини вақти 
– вақти билан кўритиб туриш ҳам илдиз системасининг кўчли ривожланишини 
ва кўчатларни бакўвват бўлиб ўсишини таъминлайди. 
Парникка сепилган уруғдан икки қулоқ бўлиб майсалар чиқади ва 
кўчатларда ѐн илдизчалар пайдо бўлади. Ана шў даврдан майсалар то 5–6 та 
чинбарг чиқаргўнгача ўтадиган давр уларнинг шаклланиш даври дейилади. Бу 
давр парник типига ва кўчатни парвариш қилиш шароитига қараб 20 – 25 кун 
давом этади. Ривожланишнинг бу даврида кўчат кўпроқ азотли ўгитлар билан 
озиклантиришни талаб қилади. Бу тадбир майсаларни тез ўсиб етилишини 
таъминлайди. Кўчатнинг бўйи 7–8 см га етиб 5–6 та ривожланган чинбарг 
чиқаргандан кейин уни далага кўчириб ўтказилганидан сўнгги ривожланиш 
даври шартли равишда кўйидаги фазаларга ажратилади.