Geografiya fanidan bosqichli imtihon materiallari va ularning javoblari

 
2. «Megalapolis» va «Hududiy ixtisoslashuv» atamalarining mazmun-mohiyatini tushuntiring. 
a) 
Megalopolis 
(yunoncha megalu - «katta», polis - «shahar») deb yirik shaharlar va shahar 
aglomeratsiyalarining bir-biriga qo'shilib ketishiga aytiladi. Megalopolislarni bir qancha shahar 
aglomeratsiyalarining yig'indisi deb ham atash mumkin. Hozirgi vaqtda jahonda 6 ta to'liq shakllangan 
megalopolis mavjud. 
Jahonda to'liq shakllangan megalopolislar haqida ma'lumot 
№ 
Megalopolis 
Joylashgan davlati Aglomeratsiyalar 
soni 
Eng yirik 
aglomeratsiyasi 
Umumiy 
uzunligi, km 

---

1 
Shimoli-sharqiy 
(Bosvash) 
AQSH 
40 
Nyu-York 
800 
2 
Ko'lbo'yi (Chipits) 
AQSH 
35 
Chikago 
900 
3 
Tinch okeanbo'yi 
(Sansan) 
AQSH 
15 
Los-Anjeles 
800 
4 
Ingliz 
Buyuk Britaniya 
30 
London 
400 
5 
Reyn 
Niderlandiya, 
Germaniya, Belgiya, 
Fransiya 
30 
Reyn-Rur 
500 
6 
Yapon (Tokaydo) 
Yaponiya 
20 
Tokio- Iokagama 
700 
b) 
Ixtisoslashish
- kishilarning biron-bir mashg`ulotda band bo`lishi yoki mehnatning ayrim 
operatsiyalarga bo`linishi. Qishloq xo`jaligida ayrim ekinlar ekishga yoki chorvachilikning muayyan 
sohasiga ixtisoslanadi. Sanoatda bir yoki bir necha detal tayyorlashga ixtisoslanadi. Bu esa, ishlab 
chiqarishni mexanizatsiyalashni osonlashtiradi, mahsulotni arzonlashtiradi, shuningdek zavodlarda 
muayyan uzel, agregat, masalan, avtomobil dvigateli tayyorlashga ixtisoslanadi. 
Ma'lum vaqt o‘tib, hududlarning ixtisoslashuvida o‘zgarishlar ro‘y berishi mumkin. Masalan, 
Qashqadaryo hududida neft va gaz konlari ochilib, ishga tushirilgach, bu hududda yangi ixtisoslashgan 
ishlab chiqarish shakllandi. O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritgandan so‘ng don mahsulotlari bilan 
o‘zini o‘zi ta’minlash vazifasi qo‘yildi. Natijada viloyatlarda ko‘plab g‘alla ekila boshlandi. Oqibatda shu 
viloyatlar paxtachilikdan tashqari g‘allachilikka ham ixtisoslashdi. 
Mehnatning geografik taqsimlanishi asosida o‘z ixtisoslashuviga ko‘ra bir-biridan farq qiluvchi 
hududlar - iqtisodiy rayonlar yuzaga keladi. Iqtisodiy rayon (hudud)lar uchun butun mamlakat miqyosida 
ixtisoslashuv o‘ziga xos bo‘lib, mahsulot almashinuvi juda keng qamrovda amalga oshadi. Bunday 
rayonlarning bir necha ixtisoslashgan tarmoqlari bo‘lishi ham mumkin.
Mamlakat miqyosida ixtisoslashgan tarmoqni qanday aniqlash mumkin? Buning uchun 
izlanayotgan ixtisoslashuv koeffitsientini K deb olamizda, quyidagi formulani tuzamiz:
bunda: M- rayon mahsulotining mazkur tarmoq bo‘yicha mamlakatdagi salmog‘i, A - mamlakat aholisi 
sonida rayon aholisining salmog‘i. Agar K ko‘rsatkich birdan katta bo‘lsa, bilingki, rayon bu tarmoqqa 
ixtisoslashgan ekan. Ixtisoslashish ko‘rsatkichi (K)ning katta-kichikligiga qarab, iqtisodiy rayonning 
ixtisoslashish darajasini bilsa bo‘ladi. Bundan tashqari, ixtisoslashish imkoniyati transportga va mahsulotni 
tashish xarajatlariga ham bog‘liq.