Geografiya fanidan bosqichli imtihon materiallari va ularning javoblari

---

 
 
 
 
 
 
2021-2022 O‘QUV YILIDA UMUMIY O‘RTA TA’LIM 
MAKTABLARINING 9-SINF O‘QUVCHILARI UCHUN 
GEOGRAFIYA FANIDAN BOSQICHLI IMTIHON 
MATERIALLARI VA ULARNING JAVOBLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
Tuzuvchi: 
 
U. Sarbolayev
– Andijon viloyati Buloqboshi tumanidagi 17-sonli umumiy o‘rta ta’lim 
maktabining oliy toifali geografiya fani o‘qituvchisi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Nuqtaning geografik kengligi va uzunligi. Daraja to‘ri. geografik koordinatalar. 
Meridian (tush chizig'i) deb, geografik qutblarni tutashtiruvchi Yer yuzasidan shartli 
o’tkazilgan eng qisqa chiziqqa aytiladi. Meridianlar shimoldan janubga yo’nalgan bo'lib, 
ularning uzunliklari bir xil va shakli yarim aylana bo'ladi.
Meridianlar yer yuzidagi nuqtalarning geografik uzoqligini aniqlashga xizmat qiladi. 
1493 yilga qadar geografik uzoqlikni har bir mamlakat o’zi istagan joydan hisoblar edi. 
1493 yildan boshlab bosh meridian qilib Ferro orolidan (Kanar arxipelagi) o’tgan meridian 
qabul qilingan. 1663 yilga kelib Franstiyadagi Parij meridiani qabul qilindi. Keyingi 
vaqtlarda har bir mamlakat o’z hududidagi observatoriyalardan o’tgan meridianlarni bosh 
meridian deb hisoblab kelishgan. Rossiyada bosh meridian qilib Sankt – Peterburg 
shahridagi Pulkovo observatoriyasi ustidan o’tgan meridian qabul qilingan. 1884 yil 
Vashingtonda bo’lib o’tgan xalqaro geografiya kongressi dunyodagi barcha mamlakatlar 
uchun bosh meridian qilib London shahri yaqinidagi Grenvich observatoriyasi ustidan 
o’tuvchi meridian qabul qilindi.
Parallellar deb, Yer yuzasida ekvatorga parallel qilib shartli ravishda o’tkazilgan 
aylana chiziqlarga aytiladi. Meridian va parallel chiziqlarning globus va xaritalardagi 
tasviri natijasida hosil bo’ladigan to’r daraja to’ri (gradus to’ri) deb ataladi.
Daraja to‘ri yordamida Yer yuzidagi istalgan nuqtaning geografik koordinatasini 
aniqlashimiz mumkin. Bunda geografik kenglik va uzunliklardan foydalaniladi.
Geografik kenglik deb, ekvatordan berilgan nuqtagacha bo'lgan meridian yoyining 
daraja (gradus) hisobidagi kattaligiga aytiladi. U ekvatordan shimol va janubga tomon 0° 
dan 90° gacha o’lchanib, yunoncha φ (fi) harfi bilan belgilanadi. Ekvatordan shimolda 
joylashgan nuqtalarning kengligi shimoliy kenglik (sh.k.), janubda joylashgan nuqtalarning 
kengligi esa janubiy kenglik (j.k.) deb ataladi.
Geografik uzunlik deb, bosh meridiandan berilgan nuqtagacha bo’lgan parallel 
yoyining daraja (gradus) hisobidagi uzunligiga aytiladi. U 0° dan 180° gacha o’lchanadi va 
yunoncha λ (lambda) harfi bilan belgilanadi. Agar berilgan nuqta sharqiy yarimsharda, 
ya’ni bosh meridiandan sharqda bo’lsa sharqiy uzunlik (shq.u), g'arbda bo’lsa g'arbiy 

---

uzunlik (g'.u.) deyiladi. Yer yuzidagi har bir nuqtaning geografik kengligi va uzunligi 
uning, geografik koordinatasi deb ataladi. O’lchov birligi gradus (°), minut ('), sekund(").