Исо жабборов буюк хоразмшоҳлар

ҳози р ги за м о н м а д а н и я т и н и н г б еш и ги ҳ и собл ан ган
антик Рим ва Ю н он и стон м аданиятига қиёс қ и л и н и б
таъриф ланади. А сли дастлабк и гум ан и сти к ғоялар р е­
ф о р м а т о р (и с л о ҳ о т ч и )л и к ҳаракати Ўрта О с и ё н и н г
бую к ф арзан ди Зардуш т пайғамбардан бош ласак ҳақи-
қатга т ў ф и келади. Ч унки ун и н г таълим оти наф ақат
и н сон п ар в ар л и к ғоялари н и б и р и н ч и б ў л и б и л о ҳ и й -
л аш ти ри б дун ёв и й ҳаётни м уқадцаслаш тирган, у н и н г
асо си й ақидалари к ейи н ги ж аҳон ди н лар и — хр и сти ­
анлик ва и сл о м н и н г ақидавий ва и бодат қоидаларига
ҳам зам и н бўлган.
Зардуш т обр ази м уқаддас Таврот, И н ж и л ва Қ уръ-
о н д а куйланган пайғам бар тақдирига тўғри келиш и ҳам
тасоди ф эм ас. У ҳам муайян тарихий даврда Ўрта О сиёда
дастлабк и и ж ти м ои й табақаланиш ва давлатларнинг
п ай до бўли ш и ва ш аклланиш ж ар аён и да ю зага келади.
О қибатда м интақада даставвал п ол и теи зм (хўп худо­
л и к ) ва к ейи н чали к м о н о т еи зм (якка худол и к ) ғоялар-
н и н г ум ум ий қ он ун -қ ои д ал аш ти р и ш зарурияти ни мав-
ж уд д и н и й тасаввурларнинг тан лан и ш и ва тартибга с о -
л и н и ш и га са б а б бўлади . Бундай зарурат Ўрта О си ё ш а-
р ои ти да р еф о р м а т о р си ф а т и д а З ар душ тн и б и р и н ч и
п айғам барлардан би ри қ илиб тарих саҳн аси га кўтарган
эди.
Ю қорида қайд қ и л и н ган и дек , Зардуш т аф сон ав и й
ш ахе д е б таъ ри ф лансада, асли тарихий о б р а зн и ўзи да
м уж ассам лаш тирган ам м о кўп асрлик тарих и л оҳи ёт-
78

---

ч и л а р н и н г и ж о д и й ф а о л и я т и туф ай л и аф сон ал ар га