А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

Бошқарув ва ишлаб чиқариш ҳисоби ўртасидаги боғлиқлик. 
Бошқарув ҳисобининг моҳиятини чуқурроқ англаш у билан ишлаб чиқариш ҳисоби 
орасидаги боғланиш ва фарқли жиҳатларни ажратишга бевосита боғлиқ.
Ишлаб чиқариш ҳисоби ишлаб чиқариш харажатлари ва корхона даромадини бошқариш 
ва ишлаб чиқариш рентабеллигини ошириш имкониятларини аниўлашда намоюн бўлади. У 
корхонада маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ барча жараёнларни батафсил 
акс эттириши лозим.
Ишлаб чиқариш фаолиятини бошқарув ҳисоби бошқарув ҳисоби тизимининг марказий 
бўғими ҳисобланади. Бу ерда мақсадлар, функциялар ва уларнинг феъл-атворлари бўйича 
харажатлар ҳақида маълумот гуруҳлаштирилган. Ишлаб чиқариш ҳисобида маълум ўрин 
моддий, меҳнат ва устама харажатларни меъёрлаштиришга ажратилган, шунингдек, ҳақиқий ва 
меъёрий харажатларни акс эттириш усулларига ҳам эътибор берилади. Бунда ишлаб чиқариш 
ҳисоби харажатлар ҳисоби ва калькуляциянинг ягона жараёни сифатида ташкил этилади. 
Бошқарув ҳисобининг принциплари. 
Хўжалик фаолиятини бошқариш мураккаб ва комплекс жарён ҳисобланади. Бошқарув 
талабларига жавоб берадиган ҳисоб тизими худди шундай мураккаб ва кўпгина муолажалардан 
ташкил топган. Ундан ташқари бошқарув ҳисоби тизими элементларининг таркибини бошқарув 

---

178 
мақсадларига кўра ўрганиш мумкин. Лекин, аниқ бир субъектда ташкил этилган ҳисобнинг ҳар 
бир тизими умум қабул қилинган принципларга жавоб беради. 
Бошқарув ҳисоби принципларига қуйидагилар киради: субъект фаолиятининг 
узлуксизлиги; режалаштириш ва ҳисоб (режа-ҳисоб) учун ягона ўлчов бирликларини қўллаш ва 
субъект бўлинмалари фаолиятининг натижаларини баҳолаш; бошқарув мақсадида бирламчи ва 
оралиқ маълумотни кейинга қолдириш ва кўп марта ишлатилиши; бошқарув поғоналари 
ўртасида ички хисобот кўрсаткичларини коммуникацион алоқалар асоси сифатида 
шакллантириш; ҳар хил молиялар, тижорат фаолиятини бошқаришнинг бюджет (смета)ли 
услубини қўллаш; ҳисоб объекти ҳақида тўлиқ маълумот билан таъминловчи тўлиқлик ва 
аналитиклик; хисоб сиёсати томонидан ўрнатилган субъектнинг ишлаб чиқариш ва тижорат 
циклини акс эттирувчи даврийлик ва хоказолар. Келтирилган принципларнинг йиғими 
бошқарув ҳисоби усулининг ҳаракатчанлигини таъминлайди, лекин ҳисоб жараёнини 
унификация қилмайди.