Oltin Lutfullayev, Dilshoda Mahmudova, Bahora Damirova, Jahongir Ahmadov

1-4 rasm. Qisqarish kuchi. Absolyut va nisbiy refrakter davr, navbatdan tashqari qisqarishlar.
Qisqarish va qo`zg`alish orasidagi aloqa. Kaltsiy ionlari va ko`ndalang
naychalarning roli.
“Elektromexanik o`zaro aloqadorlik” termini-muskul miofibrillalari qisqarishiga
olib keladigan harakat potensiali(HP) mexanizmiga tegishli. Yurak muskullarida ham
skelet muskullari kabi HP hujayra membranasi bo`ylab, miokard tolalaridagi T-naychalar
orqali chuqurroq tarqaladi. HP ning aynan T-naychalar sohasida vujudga kelishi o`z
navbatida sarkoplazmatik reticulum(SPR)ning ko`ndalang naylarida joylashgan Ca
2+
ionlarining sarkoplazmga chiqishiga va miofibrillalarga yetib borishiga olib keladi.
Sekundning 1/1000 dan bir qismida sodir bo`ladigan bu jarayonlar natijasida muskul
qisqarishi bilan tugaydigan ximik jarayonlarni tezlashtiradi.
Yurak muskullaridagi “elektromexanik o`zaro aloqadorlik” mexanizmining o`ziga
xosliklaridan biri shundaki, miokard qo`zg`alish jarayonida Ca
2+
ionlari nafaqat SPR
sisternasidan balki T-naychalardan ham chiqadi. Aynan ana shu Ca
2+
ionlarining
qo`shimcha manbasisiz yurak muskullari qisqarishi yetarli kuchga ega bo`lmasdi. Gap
shundaki,
yurak muskullarida SPR skelet muskullariga nisbatan ancha kuchsiz
rivojlangan, T-naychalar aksincha, juda kuchli Ca
2+
deposi hisoblanadi.
Uning diametri
skelet muskullariga qaraganda yurakda 5 marta, hajmi 25 marta yuqori bo`ladi. Bundan
tashqari T-naychalar yuzasida manfiy(-) zaryadlangan mukopolisaxaridalar bo`lib, Ca
2+
ionlari tashilishida va zahirasini hosil qilishda qatnashadi.
Skelet muskullaridan farqli ravishda miokardning qisqarish kuchi hujayralararo
suyuqlikdagi(hujayra tashqarisidagi) Ca
2+
ionlari konsentratsiyasiga bog`liq. Yaxshi
rivojlangan T-naychalar hujayra tashqi muhitiga(bo`shliqqa) ochilgan va yuqori
miqdorda Ca
2+
ionlari tutgan hujayra tashqi suyuqligi bilan to`lgan bo`ladi. Shu yo`l
bilan T-naychalar kardiomiotsitlar qisqarishi uchun zarur manba bo`lib xizmat qiladi.
Skelet muskullari qisqarishi esa hujayra tashqi muhitdagi Ca
2+
ionlari miqdoriga bog`liq
emas, bularda qisqarish SPR dagi hujayra ichi manbasi tufayli amalga oshadi.

---

Oltin Lutfullayev, Dilshoda Mahmudova, Bahora Damirova, Jahongir Ahmadov |
Mediator jamoasi
HP plato fazasi oxirida Ca
2+
ionlarining hujayra ichiga kirishi to`xtatiladi.
Sarkoplazmadagi Ca
2+
ionlari tezda SPR sisternalariga va T-naychalar orqali hujayra
tashqi suyuqlikka o`tkaziladi, natijada miokardda qisqarish sikli yangi HP hosil
bo`lguncha to`xtatiladi.