O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Axborotning foydaliligi 
nuqtayi nazaridan 
sifat xususiyatlarini 
yoritib 
ketamiz:
1. 
To‘liqlik.
Axborot toMaqonliligi obyekt faoliyatining u yoki bu 
tomonlarining miqdoriy va sifat parametrlarini aniq belgilash hamda mos 
qarorlarni ishlab chiqarishda ifodalaniladi.
Axborotning yetishmasligi qarorlar qabul qilishda xatolarga olib kelishi 
mumkin.
2. 
Ishonchlilik
qabul qilinadigan qarorlar samaradorligi saqlanadigan 
yetib kelgan va natijaviy axborotda muayyan darajada buzilishlarga yo‘1 
qo‘yadi.
3. Axborotni qabul qilishning bemalolligi vaqt birligida ma’lumotlarni 
qabul qilish tezligi bilan belgiladi. Shu bois ham ma’lumotlar ko‘proq 
jadval shaklida beriladi, u nafaqat axborot mazmunini ochib beradi, balki 
yengil qabul qilinadi ham.
4. Ma’lumotlaming 
dolzarbliligi
muayyan vaqt mobaynida aniq vazifani 
amalga oshirish uchun yaroqliligini ifodalaydi. Shu bois ham dolzarblilik, 
hoziijavoblilik va tezkorlik axborotga xos xususiyatlardir.
5. 
0 ‘z vaqtidaligi
axborotning qulay yoki belgilangan vaqtda kelib 
tushishini anglatadi. Bu talabni buzish axborotni qadrsizlantiradi.
6. 
Aniqlilik
uning to ‘g‘riligini, detallashtirish darajasini anglatadi. 
Axborotning aniqliligi uning barcha iste’molchilar tomonidan bir xil 
qabul qilinishini ta ’minlaydi.
7. 
Tezkorlik
vaqt o‘tgach axborot eskirishi va dolzarbliligini yo‘qotishini 
aks ettiradi.
Axborotning o ‘z vaqtida yetkazib berilmasligi qaror qabul qilishni 
kechiktiradi, oqibatda qabul qilinayotgan qarorlar o‘zgaruvchan sharoitda 
talabga javob bermaydi. Axborot qanchalik tezkor bo‘lsa, u shunchalik 
qimmatli bo‘ladi.
Axborotning qadrliligi aniqlik darajasi oshgani sayin yoki xabar 
qilinayotgan va aniq natijalar o‘rtasidagi farq kamayganda tez ko‘tariladi. 
ToMiqroq va ishonchli axborot to‘g‘ri qaromi qabul qilishni ta’minlaydi.
Axborotning qimmati ushlanib qolish vaqti oshishi bilan kamayadi, 
shu tufayli axborot eskiradi.
Axborotni qayta ishlashda ushlanib qolish kamayganda, birinchidan, 
qarorlar oldinroq qabul qilinishi mumkin, ikkinchidan, uning mazmuni 
yaxshilanadi.
Axborot foydali boMishi uchun har bir daqiqada hal etiladigan 
muammo bilan bogliq boMishi lozim. Faqat ishga tegishli axborot 
foydalanuvchilarga o‘z vaqtida va mazmunli qaror qabul qilish imkonini 
beradi. Ular esa o'ziga zamr maiumotlami izlashga ortiqcha vaqt sarf etmaydi.
57

---

Agar mavjud axborot ishlab chiqilayotgan qaror bilan bogMiq boMmasa, 
u biror qiymatga ega boMmaydi. Foydalanuvchining axborot yoki ishning 
qandaydir qismini bilishi (yoki bilmasligi) ham axborot qiymatining 
muhim omilidir.
Shunday qilib, axborotning qiymati faqat uning miqdori bilangina 
belgilanmaydi. Axborot birligining qiymati yoki murakkabliligi darajasiga 
qarab baholash ham muhim. Unda boshqaruv xodimlari ishini ular ishlab 
chiqarayotgan axborot miqdori va qiymati bo'yicha (boshqarish 
samaradorligi uchun zarur va yetarli bo'lgan) baholash imkoniyati tug'iladi. 
Ushbu formula bo'yicha foydalanuvchi (ijrochi) foydali ishi koefTitsiyenti 
shunday baholash ko'rsatkichi bo'lib xizmat qilishi mumkin:
„
^chiq *A:hiq
Л ~ >kir*/kir ’ 
(1)
bu yerda /chjq, /kjr — tegishlicha kiruvchi va chiquvchi axborot qiymati;
Vchjq, Vkir — tegishlicha kiruvchi va chiquvchi axborot hajmlaridir.
Axborotni qayta ishlash va foydalanish jarayonlari — mehnat jara- 
yonlari, boshqaruv mehnatini tejash muammosi ekan, demak, bu eng 
avvalo axborotni tejash muammosidir. Axborotni tejash tamoyili shundayki, 
u bilan bog'liq jarayonlar undan faqat ishlab chiqarishda foydalanilgandagina 
maqsadga muvofiq bo'ladi.
Axborotni tejash yo'laridan biri doimiy va o'zgaruvchan axborot 
o'rtasida to'g'ri nisbatni o'matishdir. Bunda doimiy axborot soiishtirma 
og'irligining aniq sharoitlardagi eng ko'p imkoniyatlarini ko'zda tutishi 
lozim.
Axborot to'laqonligining o'lchovi bo'lib (yani faktik yoki loyi- 
halashtirilgan) / lov dan vaqt birligi yoki bir boshqaruv turkumi (jarayon, 
ish) mobaynida mazkur sharoitdagi maksimal axborot miqdori 
Jmm
ga 
og'ishi axborot to'laqonligiga o'lchovi bo'lib xizmat qilishi mumkin, 
chunki axborot to'laqonligi oxir-oqibatda uning miqdori bilan belgilanadi.
Axborot to'laqonlilik koefTitsiyenti o'lchami