Zamonaviy axborot texnologiyasi
— shaxsiy kompyuterlardan keng
foydalanishga, foydalanuvchilaming (dasturlash bo'yicha mutaxassis bo'l-
maganlar) axborot jarayonida faol ishtirokiga, ,,do‘stona“ foydalanuvchi
interfeysining yuqori darajada bo'lishiga, umumiy va muammo maz-
munidagi amaliy dasturlar paketidan keng foydalanishga, EHM hisoblash
tarmoqlari tufayli m a’lumotlarning uzoqdagi
bazalariga kirib borish
imkoniyatiga asoslangan texnologiyadir.
Zamonaviy axborot texnologiyalarini yaratishning uch asosiy ta
moyillari quyidagilar:
1) kompyuterli interaktiv muloqotli ish rejimi;
2) boshqa dasturiy mahsulotlar bilan integratsiyalashish, o'zaro aloqa;
3) o'zgarish jarayonlarining ma’lumotlar va vazifaning quyilishi
jihatidan moslashuvchanligi.
Zamonaviy axborot texnologiyalarini quyidagicha tasniflash mumkin:
ta’minlovchi axborot texnologiyalari va funksional axborot texnologiyalari.
Ta’minlovchi zamonaviy axborot texnologiyalari turli vazifalami hal
etish uchun xilma-xil predmetli sohalarda
asboblar majmuyi sifatida
foydalanishi mumkin bo'lgan axborotni qayta ishlash texnologiyasidir.
Ta’minlovchi axborot texnologiyalari vazifalarga yo'naltirilgan sinflarga
nisbatan tasnif qilinishi mumkin.
Ta’minlovchi zamonaviy axborot texnologiyalari (TZAT) quyidagi
komponentlardan tashkil topadi:
TZAT = OB + TS + PI,
bu yerda:
OB — dasturlar qobig'i;
TS — hisoblash texnikasi (kompyuter);
PI — dasturlar qobig'ini to'ldirish va foydalanish bo'yicha qoidalar
hamda cheklanishlar.
Ta’minlovchi zamonaviy axborot texnologiyalariga quyidagi dasturlar
qobig'i kiradi: jadvalli protsessorlari; matn protsessorlari;
gipermatn
tizimlari; ekspert tizimlari; avtomatlashtirilgan ofis, qaror qabul qilishni
qo'llab-quwatlash tizimlari; statistik tizimlar; optimizatsion tizimlar.
Funktsional zamonaviy axborot texnologiyalari (FZAT) ta’minlovchi
zamonaviy axborot texnologiyalarining shunday modifikatsiyasini o'zida
namoyon etadiki, unda predmetli texnologiyalardan birortasi amalga
oshiriladi.
Ya’ni:
FZAT = OB + TS + P2 + PI + maiumotlar.
39
Bu yerda P2 — axborot texnologiyalarini realizatsiya qilishning
qoidalari.
Funktsional zamonaviy axborot texnologiyalarining asosi (bazasi)
predmetli texnologiya hisoblanadi.
Chet el olimlari zamonaviy axborot texnologiyalari
rivojlanishining
quyidagi tendensiyalarini keltiradi.
1. Axborot mahsulotlari ta’rifining o‘zgartirishi bilan bog‘liq, u ko'proq
darajada hisoblash tahliliy ishining natijasi va kompyuterdan yakka tartibda
foydalanuvchiga berilgan o'ziga xos xizmat o'rtasidagi munosabatga
aylanmoqda.
2. Zamonaviy axborot texnologiyalari mantiqiy elementlarining parallel
ravishda o'zaro hamkorlik qilishga qobiliyati, axborotning barcha turlari
(matn, obzorlar, raqam, tovushlar) inson tomonidan sezgi organlari
orqali bir vaqtda his qilishga yo'naltirishining biiga qo'shilishi ta’kidlanadi.
3. Axborot manbasidan to uning iste’molchisigacha bo'lgan yo'ldagi
barcha oraliq bo'g'inlarining bartaraf qilinishi bashorat qilinadi. Masalan,
muallim va o'quvchilar, sotuvchi va haridorlar, qo'shiqchi va tinglovchilar,
olimlarning o'zaro, mutaxassislaming korxonadagi
bevosita muloqoti
videoanjumanlar tizimi, elektron do'kon, elektron pochta orqali amalga
oshadi.
4. Yetakchi sifatida yo'ldoshli aloqa va umumjahon Internet global
tarmog'idan foydalanish natijasida axborot texnologiyalarini globallashtirish
tendentsiyasi davom etmoqda, u tufayli odamlar sayyoramizning istalgan
nuqtasidan turib bir-birlari va malumotlaming umumiy bazasi bilan muloqot
qilishlari mumkin.
5. Zamonaviy axborot texnologiyalari rivojlanishi jarayonining
zamonaviy, oxirgi belgisi sifatida ko'rib
chiqilmoqda, u moddiy ishlab
chiqarish sohalari va axborot-kommunikatsiyalar biznesi o'rtasidagi
farqlaming yo'qotilishi, firmalar va korporatsiyalar turlarini kattaroq
diversifikatsiyalash, sanoatning turli xildagi tarmoqlari, moliyaviy sektor
va xizmatlar sohasining o'zaro bir-biriga kirib borishidan iborat bo'ladi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari rahbarlarga,
mutaxassislarga,
texnik xodimlarga axborotni qayta ishlash va qaror qabul qilishda, o'z
vaqtida ishonchli va kerakli hajmda axborot olish, avtomatlashtirilgan ofislar
tashkil etish, kompyuterlar va aloqa vositalarini qo'llagan holda tezkor
majlislarni o'tkazish uchun mo'ljallangan zamonaviy axborot tizimlarini
yaratish imkonini beradi.
Axborot texnologiyasi avtomatlashgan va an’anaviy (qog'oz) ko'rinishda
amalga oshiriladi. Avtomatlashtirish hajmi va texnik vositalardan foydalanish
turi aniq bir texnologiyaning mohiyatiga bog'liq.
40
