O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

AIJ bazasidagi yangi axborot texnologiyalarini tadbiq etish
variantlari. 
AIJ bazasidagi yangi axborot texnologiyalarini tadbiq etishda 
eng katta samaraga, ularni obyektni boshqarishning barcha darajasida 
kompleks qo‘llashdagina erishish mumkin. Ma’lumotlami saqlash va ishlab 
chiqishning markazlashtirilishi bilan ta’riflanuvchi an’anaviy avtomat­
lashtirilgan tizimlardan farqliroq AIJ bazasidagi tizimlar obyektini 
boshqarishning mavjud tashkiliy tuzilishiga yaxshiroq mos keladi va bir 
qaror muhim afzalliklami ta’minlaydi. Ulardan eng muhimlari quyidagilar:
1. Avtomatlashtirilishi kerak bo‘lgan boshqaruv vazifalarini kengroq 
qamrab olish.
2. Axborotni ishlab chiqishning yuqori operativligi va vazifalami haqiqiy 
vaqt rejimida yechish imkoniyati.
3. Boshqaruv darajalari bo‘yicha axborot massivlarini taqsimlash va 
aylanma axborot hajmini kamaytirish.
4. Yangi AIJ lami ishga tushirish va amaldagilarining vazifalar tarkibini 
o ‘zgartirish hisobiga tizimning tezligini oshirish.
5. Faoliyat yuritilishining ishonchliligini ancha oshirish.
6. Axborotning aniqligi va tezorligini oshirish.
7. M a’lumotlami ishlab chiqish tadbirlarini soddalashtirish.
Boshqaruvning mavjud tizimi tuzilishini takrorlovchi arxitekturaga
ega AIJ tizimini loyihalashtirish amaldagi axborot oqimlari va har xil 
darajadagi boshqaruv vazifalarini hisobga olish bilan amalga oshiriladi. 
Shunday qilib, ushbu usul boshqaruvning alohida uchastkalari, turlari va 
vazifalari bo‘yicha boshqaruvning yaxlit tizimini qamrab olishga imkon 
beradi. Ushbu usulning kamchiligi alohida AIJ larni korxonaning yagona 
tarmog'iga birlashtirishning murakkabligi va tizimda boshqaruvning awaldan 
qoilangan tuzilmasiga xos bo'lgan axborotning noratsional oqimlarining 
saqlanib qolish imkoniyatlaridir.
Loyihalashtirishning ,,Yuqoridan-pastga“ tamoyliga asoslangan usuli 
eng istiqbollidir. Unga muvofiq loyihalashtirish eng yuqori darajadan, 
ya’ni obyektni umum boshqarish darajasidan boshlanadi, keyin esa 
tizimning belgilangan maqsadlari va ushbu darajaga mos keluvchi loyiha 
qarorlari aniqlaniladi. Keyin, tizimni tashkil qiluvchi tarkibiy qismlarga
184

---

dekompozitsiyalash o'tkaziladi va ularning o'zaro aloqalari aniqlanadi. 
Har bir ajratilgan tarkibiy qism uchun tegishli loyiha qarorlari va hujjatlar 
ishlab chiqiladi. Ishlab chiqilayotgan tuzilma obyektning faoliyat 
yuritishining maqsadlari ierarxiyasiga muvofiq quriladi va bir necha izchil 
darajadagi vazifalarning daraxt qurilishidagi tuzilishda aks ettiriladi. Shunday 
qilib, AIJ tuzilmasini ishlab chiqish bilan bir vaqtda boshqaruvning 
amaldagi tizimini muvofiqlashtirish ham amalga oshiriladi.
„Yuqoridan-pastga" tamoyilining qo'llanilishi bir qator muhim 
afzalliklarga ega:
1
. Loyiha hujjatlari dasturiy ta’manotni ishlab chiqish bilan bir vaqtda 
yaratiladi.
2. Xatoni o'zgartirish butun tizimni o'zgartirishiga olib kelmaydi, 
balki uning bitta yo'nalashiga ta’sir qiladi.
3. Agar yuqori darajadagi AIJ ning interfeysi mavjud bo'lsa, 
belgilangan darajalarga yangi shoxchalarni qo'shish yo'li bilan tizimni 
rivojlantirish imkoniyati mavjud.