N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

T a g isk e n m o z o r - q o ‘r g ‘o n la ri 
Orol dengizining sharqiy qismida 
joylashgan. U erdan 70dan ortiq m o z o r - q o ‘rg ‘on!ar topilgan b o ‘lib, 
ulardan 38 tasi o'rganilgan. Tadqiqotlar iarayonida ularning b a ’zilari 
bronza davriga, ba'zilari 
ilk temir davriga oid ekanligi aniqlandi. 
Tegisken m o zo r-q o "rg ‘onlari m urakkab konstruksiyali monumental 
inshootlar bo'lib. yirik hajmdagi xom g ‘isht va y o g ‘ochdan qurilgan. 
Ular o ‘z shakllariga k o ‘ra o ‘tovga o ‘xshaydi.
M ozor - q o 'r g 'o n la r n in g har biri u ru g ‘ oqsoqoli yoki qabila 
boshlig‘iga tegishli b o ‘lib, ularning ichidan sopol, bronza. oltindan 
ishlangan buyumlar va hayvon suyaklari topilgan. Hayvon suyaklari 
qurbonlikka so'y ilgan hayvon g o ‘shtining bir qismi bo'lib, chorvadorlar 
odati b o 'y ich a uni marxum bilan birga q o ‘yishgan.
115

---

U y g a r a k m o z o r - q o ‘ r g ‘o n i 
- q u y i Sirdaryo b o ‘yidagi Inkardaryoga 
yaqin b o 'lg a n U ygarak tepaligida joylashgan. Mil.avv. V II-V asrlarga 
oid 7 0 g a yaqin m ozor q o 'r g ' o n o ‘rganilgan. 
Bu erdan yoqilgan va 
m a ’lum bir m arosim lar b o 'y ic h a k o 'm ilg a n ja sa d la r topilgan. Ularning 
y o n id a sopol buyumlar, zargarlik buyum lari, ot anjomlari, bronza o 'q
uchlari va boshqalar topilgan. M o z o r - q o 'r g 'o n la r qadim gi davrlardayoq 
o 'g ' i r l a b ketilgan bo'lsada, o 's h a dav r madaniyati haqida darak beruvchi 
m ateriallar saqlanib qolgan.
Tagisken va U ygarakdan topilgan moddiy buyum lar hayvoniy 
uslubda ishlangan dastlabki b u y u m lar ekanligi isbotlangan. Bu esa, Old 
O siyo, Oitoy va Janubiy Sibir hududlari bilan m adaniy aloqada O 'r t a
O siy o n in g o 'rn i kattaligini isbotlaydi.
Issiq m o z o r q o ‘r g ‘o n i 
O lm a-O ta shahridan 50 km sharqdagi 
Issiqdaryoning chap sohilidan topilgan. Uni 1972 yilda A.K .A kishev 
o 'rg a n g a n . Bu q o 'r g 'o n d a sak la m in g kiyim - kechaklari, oyoq kiyimlari 
va qurollari nihoyatda yaxshi saqlangan. Bu topilm alar orqali olim lar 
saklarning bayram larda kiyadigan kiyim tasvirini to 'liq tiklaganlar. 
Ularning qalpog'i, ko 'y lag i va oyoq kiyimlari oltin qadam a bezaklar 
bilan bezatilgan. Bu erdan 4 m ingdan ortiq oltin buy u m lar topilgan.
Skifiar madaniyati mil.avv.VII asrdan shakllana boshlagan. Skiflar 
dastlab ko'ch m an ch i hayot kechirishgan. m il.avv.V asrdan ularning 
dastlabki m ustahkam langan m anzilgohlari pavdo bo'ladi. U quyi Dnepr 
b o 'y id a g i xozirgi Nik opol y onida b o 'lg a n . mil.avv. IV asrlarga kelib, u 
nixoyatda tez rivojlanib, hunarm andchilik va savdo m arkaziga aylanadi. 
Mil.avv. IV—III asrlarga kelib skiflarning bir qancha shaharlari b o 'lg a n - 
K am en sk , Elizavetovskiy va boshqalar. Skiflarning eng qadim iy 
q o 'r g 'o n la r i mil.av. VI asrlarga oiddir.
Skiflar, Gerodotning xabaricha, qilichga ham sig'inishgan, hatto unga 
q urbonliklar keltirishgan. Ularning qilichi tem irdan yasalib, dastasining 
boshi yoysim on qilib qayirligan, dastaning tagi esa, kapalak qanotlariga 
o 'x s h a s h gulband q o'yilgan. A m m o , skiflar o 'q - y o y n i ishlatishda ju d a
m o h ir bo'lishgan. O 'q lari bronzadan ishlangan va uch qirrali bo'lgan. 
B unday o 'q la r ilk temir davrida Sharqiy Evropa, Sibir va O 'r ta
O siy o n in g ju d a k o 'p erlaridan topilgan. Skiflarning sopol idishlari 
q o 'l d a ishlangan. Naqshi kam b o 'lg a n , tagi yassi b o'lib, turlari k o 'p
b o 'lg a n . G erodot skiflarning k o 'm is h marosimini to 'liq tasvirlab bergan, 
buni arxeologik m a ’lumotlar ham tasdiqlaydi. S k if podshosi qaerda o 'ls a
ham, uni D n ep m in g ostonalaridan pastroqdagi Gerri degan jo y g a olib
116-

---

borib ko'm ishgan. Bu joydan g 'o y a t boy skit' qabrlari topilgan. Lekin 
ularning barisi talab ketilgan.
G erodotning 
xikoyasi 
bo'y icha, 
qabrga 
podshoning 
ayollari, 
jangchilari, qullari, otboqarlari va otlari oMdirilib birga ko'm ilgan. 
Shuningdek, bu erda ularning diniy e ’tiqodi bilan bogMiq turli 
xayvonlarning oltin haykalchalari (b u g 'u tasviri k o ‘plab topilgan), 
kum ush 
idishlari 
va 
sopol 
buyumlari 
ham 
q o ‘yilgan. 
Soloxa, 
Chertomlik, Kuloba m o z o r - q o ‘rg ‘onlari bularga misol boMa oladi.