N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

D e h q o n c h i l i k d a n h u n a r m a n d c h i l i k a jr a lib c h iq d i. 
Bu o 'z
navbatida m ehnat unum dorligining oshishiga, tovar ayirboshlashning 
jonlanishiga, xususiy m ulkning rivojlanishiga, davlatning mustah- 
kam lanishiga sabab boMdi. T em ir davri boshiarida Osiyo va E vropaning 
liamma 
jo y la rid a
m ustaxkam
istehkomlar 
qurilgan, 
shaharlar 
rivojlangan.
U m um an, o d am lar tem ir bilan eneolit davridayoq tanish boMganlar, 
lekin uning am aliy ahamivatini bilmaganlar. Tabiatda s o f temir, faqat 
m eteoritlarda uchraydi. O sm o n d an tushgan buyum esa, ibtidoiy odam lar 
u ch u n m uqaddas buy u m sanalgan. Temirdan ishlangan taqinchoqlar, 
m u n c h o q la r 
qadim gi 
Sharqda 
iste'q om at 
qilgan 
qabilalarning 
qabrlaridan topilgan. T em ir to mil.av. 1 ming yillikgacha aholi uchun 
noyob zeb-ziynat buyumlari yasash uchun material sifatida ishlatib 
kelingan. Mil.av. XIV asrlarga oid Misr, M esopotom iya va Egey dengizi 
atroflda tem irdan ishlangan buyum lar uchraydi. Bunday buyum lar 
italiyada mil.avv. XII asrda, Germaniya, Skandinaviya va Rossiya 
h ududlarida X asrlarda paydo boMgan.
T em irn in g o m m av iy ravishda qoMlanilishi esa, mil.av. IX asrga 
t o ‘g ‘ri keladi. O 'r t a Osiyo 
hududida 
ilk tem ir buyumlari mil.av. 
VIII asrlarga oiddir.
T em ir tabiatda ruda holida ju d a k o ‘p uchraydi, deyarli ibtidoiy 
q abilalar yashagan barcha hududlarda mavjud boMgan. Lekin qalay va 
m is ayrim hududlardagina mavjud boMib, bu qabilalarga o 'z la rig a etarli 
x o m -ash y o olishda qiyinchiliklarni tug'dirgan.
5-§. 0 ‘zbekistonda so ‘nggi bronza va ilk temir davri
80

---

Bronzaga ishiov berish, temirga ishlov berishdan k o ‘ra, ibtidoiy 
odarn uchun oson kechgan, chunki bronza 700-800 S da, mis 1084 S da 
erigan, temir 
esa 1530 S da erigan. Shu sabab 
dastlab temirni 
eritmasdan ishlov berganlar va u sargMsh va b o 's h metall shaklida 
bolgan. Ibtidoiy davrda rudadan temirni ajratib olish jarayonining k ash f 
etilishi, eng buyuk kashfiyot boMgan. Bu kashfiyot asosida esa temir 
rudasiga