3-jadval
M ezolit davri va uning bosqichlari
I lk m e z o l it
b o s q ic h i
m i lo d d a n a v v a lg i X I— X
m i n g v il lik l a r .
K o 's h i l i s h m a d a n iy a t i
O ' r t a m e z o lit
b o s q ic h i m i lo d d a n
a v v a lg i IX — V III
m in g
v il lik l a r
O b is h ir m a d a n iy a ti
S o ' n g g i m e z o l it
b o s q ic h i m i lo d d a n
a v v a lg i V I I —
V I
m in g
y il lik l a r . M a c h a y
m a d a n i y a t i
Tardenauz makonlarida
mikroiit qurollar juda k o ‘p uchraydi.
Ular ju d a mayda boMib, ba’zilari 1
sm ga etar etmas boMgan, 2 sm
lilari esa kam uchraydi.
Mikrolitlar turli xil geometrik shaklda
boMgan (uchburchak, trapetsiya, romb). Ularning
ishlatilishi haqida
2 xil fikr mavjud:
1) tayoq uchidagi yoriqqa tiqilgan va
kamon o ‘qi yasalgan.
2) suyak yoki y o g ‘och qurolllarga taqab oMkir tig‘ hosil qilingan.
OMta Osiyo mezoliti industriyasini oMganish orqali olimlar ulardagi
rivojlanish jihatlarini aniqladilar.
Shu asosda ularni ilk, oMta va so‘nggi
bosqichga boMdilar.
Ilk mezolit bosqichi yodgorliklarida mikroiit texnikasi endigina
paydo boMgan. Bunday yodgorliklarda geometrik shakldagi (segment,
trapetsiya, uchburchaksimon) tosh buyumlar kam uchraydi. Mikropa-
raqalar kam.
Bu
davr yodgorliklarida so‘nggi
paleolitga
doir
qirgMchchalar, o'zaklar. paraqalar ko'p tarqalgan.
OMta mezolit bosqichida geometrik shakldagi mikroiit qurollaming
yirik va qalinroq turli tiplari paydo boMadi. QirgMchchalarning har xil
shakldagilari
vujudga
keladi.
Bunday
qurollar
ko‘pincha
tosh
siniqlarining qirra tomonlariga va paraqalarning uchqir tomonlariga tig4
chiqarish usuli bilan yasalgan, ularning hajmlari ancha kichiklashtirilib,
takomillashtirilgan. 0 ‘zaklardan pichoqsimon
uchirma ajratib olish
texnikasi vujudga keladi. OMta mezolit davri yodgorliklarining yana bir
xususiyati qayroqtoshlardan yasalgan qurol va qirgMchlaming borligidir.
So‘nggi mezolit davrida mehnat qurollarining ko‘pchilik turlari
maydalashgan. Qalamsimon mitti o'zaklar soni ko'paygan. Tosh bigiz
40
paydo boMgan. Ikkala uchli tomonlari yoMiilgan shakldagi paraqalar va
mikroparaqalar soni ko'payadi. Bu davr yodgorliklarida qurollarni
vasasli texnikasi murakkablasha boradi.
Bu bosqichlarga oid yodgorliklar quvidagi guruhlarga ajratilgan:
1. Ilk mezolit bosqichi miloddan avvalgi XI-X ming yilliklami
o 'z ichiga oladi. Ko‘shilish madaniyatida o ‘z aksini topgan.
2. 0 ‘rta mezolit bosqichi miloddan avvalgi IX—VI11
ming yilliklar
boMib, Obishir madaniyatida o 'z aksini topgan.
3. So'nggi mezolit bosqichi miloddan avvalgi VII—VI ming yilliklar
bo'lib, Machay madaniyatida o 'z aksini topgan.
O'zbekistondagi mezolit davri yodgorliklarida prizma, konus, pona
shakllaridagi nukleuslar topilgan. Tosh paraqalari bir tomonlama kertma
tarzda o'tkirlangan. Qirg'ich qurollari tosh uchrindilardan va parcha-
laridan
ishlangan.
Shuningdek.
tog' 1 i
hududlarda
nukleuslar
qayroqtoshlardan bo'lgan.
O'zbekistonda ilk mezolit davriga oid manbalar XX asr boshlarida
topilgan. Mezolit davrini sistemali o'rganishni A.P.Okladnikov boshlab
bergan.
Keyinchalik
Katta va
Kichik Balxash
hududlarida ko'p
qatlamli
mezolit davriga
oid yodgorliklar, Ustyurtda, Markaziy
Farg'onada. Qizilqum. Pomirda mezolit yodgorliklari ko'plab topilgan.
A.M.Mandelshtam, X.Yu. Yusupov, Yu.A.Zadneprovskiy. O'.Islo-
mov-Farg'onada, E. Bijanov, V.Yagodin,
A.Vinogradov, G.Xodja-
niyozovlar Ustyurtda tadqiqot ishlarini olib bordilar. Lekin O'zbekiston
mezoliti boshqa davrlarga nisbatan kam o'rganilgan. O'.Islomov shu
kunga qadar O'zbekiston hududida o'rganilgan yodgorliklarni uchta -
Farg'ona, Toshkent va Surxandaryo territorial xususiyatlarga bo'ldi.
Q o'shilish m akoni
Toshkentning g'arbida qadimgi Bo'zsuv
anhorining chap sohilidan topilgan.
U erdan nukleuslar,
mayda
paraqachalar, qirg'ichlar topilgan. Qo'shilishning madaniy qatlamidan
topilgan mazkur qurollar so'ngi tosh davri qurollariga nisbatan o'zining
ancha ixchamligi va qurol turlarining xilma—xiUigi bilan ajralib turadi.
Bu erdan topilgan nukleuslar va qirg'ichlar Farg'onadagi Obishir I, Y,
AchchikoM va Machaydan topilgan nukleuslar va qirgMchlarga o'xshab
ketadi. Lekin Qo'shilishdagi qurollar ancha qadimiy arxaik xususiyatga
egadir. Qo'shilishdan topilgan qurollarda o'ziga xoslik ham bor, y a ’ni
bu erda geometrik shaklda yasalgan qurollar uchramaydi. Shuningdek,
Qo'shilishda boshqa makonlarda boMgan pichoqsimon
paraqalar
topilgan emas. Qo'shilish
qurollarining ba’zilari
Yaqin
va O'rta
41
Sharqdagi Shanidavr, Paligavr, Gari-Kamarbanddan
topilgan qurollar-
ga o ‘xshab ketadi.
Farg‘ona
vodiysida
va
uning janubidagi
tog‘li
hududlarda
mezolit davri makonlar
ancha
ko‘p
topilgan. Shular jumlasiga,
F arg‘ona vodiysining janubidagi Qatron tog‘idan topilgan Obishir
I va Obishir V g ‘or-makonlarini kiritish mumkin. Ular miloddan
avvalgi IX-VIII ming yilliklarga oiddir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
