N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

v a ulardan h im o y a la n is h zaru r b o 'lg a n .
Ilk paleolit davri makonlari G ‘arbiy Evropa, Afrika, Janubiy Osiyo, 
Armaniston, O 'rta Osiyo, Qozog'iston, Xitoy hududlaridan topib 
o'rganilgan. O'rta Osiyo va Qozog'istonning 20 dan ortiq joyidan 
topilgan. Jumladan, Turkmanistonda Yangadja, Tojikistonda Onarcha, 
Qizilqala. Qayroqqum, KoMiipiyoz, QirgMzistonda Xo‘jagoM\ UchqoM'- 
g'on. Farg'ona vodiysida Selungur, KoMbuloqning quyi qatlami va 
boshqalar.
O'zbekiston hududidan ashel davriga oid yodgorliklarni oM-ganishda 
U.lslomov. K.A.Kraxmal, Vl.Qosimov, T.Omonqulovlarning tadqiqot- 
lari diqqatga sazovordir.
Selu n g u r m akoni - Farg'ona vodiysi hududida 
ashel davriga oid 
eng novob makon. 
Selungur g'ori Farg'ona shahridan janubiy—
g'arlxla Haydarkonning g'arbiy chekkasida joy lashgan. Selengur g'ori 
dastlab 1958 yilda akademik A.P.Okladnikov tomonidan o'rganilgan 
va u erdan bir necha tosh uchrindilar topi 1 ib. ularning yoshi 
so'nggi 
paleolit davriga oid deb belgilandi. 1980 - 1988 yillarda 
arxeolog 
OMslomov 
boshchil igidagi 
0 ‘zR 
FAga 
qarashli 
Arxeologiya 
institutining paleolit otryadi Selungur 
makonni qayta tekshirdi. 
Tadqiqotlar davomida 7 metr chuqurlikda o'rtacha qalinligi 20-40 sm 
dan iborat 5 ta madaniy qatlam aniqlandi. Madaniy qatlamlardan
20

---

loshdan yasalgan mehnat qurollari: qo ‘l cho‘qmori, to‘mtoq boltalar, 
pichoqsimon qurollar. ko'plab tishli qurollar, qush tumshug'iga 
o'xshash qurollar qazib olingan. Besliinchi qatlamdan ashel davriga 
mansub qo'l cho'qmori topildi. U ajdodlarimiz ishlatgan ilk qurol- 
dir. U nayzasimon shaklga ega b o iib , qizil yashma toshdan tayyor- 
langan.
Makonning eng muhim topilmalari bo'lgan odam suyaklari 3- va 2- 
qatlamlardan topilgan. U erdan odamning elka suyagining bir bo'lagi. 
bosh suyagi engak qismining bir bo'lagi, 
14 ta tish topilgan. 
Antropologlar 
ularni 
tadqiq 
qilib, 
ashel 
davrida 
yashagan 
arxantroplar deb topdilar. Selengur odamining vashash davri va 
uning tuzilishi to'g 'risida munozaralar hali tugagan emas. Bu erda 
topilgan tishlar 4ta shaxsga mansubligi aniqlangan. Shulardan biri pastki 
tish bo'lib, 40 yoshlardagi ayolniki degan fikrga kelingan. Selungur 
odami o'ziga xos tuzilishga ega. U arxantroplar va poleantroplar 
o'rtasida oraliq masofani egallaydi. Unda arxaik tuzilishning saqlanishi 
olimlar fikricha, dag'al o'simliklar bilan oziqlanganligidir. Antropolog 
A.Zubov fikricha esa, u arxantroplarning maxalliy turidir. 
Olimlar 
uning o'ziga xos tomonlarini ko'rsatish uchun unga Ferganatrop deb 
nom berdilar. Mazkur odam olovdan loydalangan, 
ovchilik va 
termachilik 
bilan 
shug'ullangan. 
Ferganatropning topi 1 ishi 
O'rta 
Osiyoning ilk paleolit davrida o'zlashtirilganligini ko'rsatdi.
Selungur makonining yoshini aniqlashda ham ilgari olimlar uni 
bundan 800-ming yillar oldin yashagan degan umumiy xulosani 
bergan edilar. Lekin keyingi davrlarda arxeologlar K.Kraxmal va 
O'.Islomovlarning olib borgan tadqiqotlari va bu ishga ko'pgina soha 
mutaxassislarini jalb qilinishi natijasida makonning yoshini 1,2 mln. yil 
deb belgilandi.
K o'lbuloq inakoni. Angren shahridan 10-12 km g'arbda joylashgan 
Oblik qishlog'idan 5 km shimoliy-g'arbdagi qirlikda joylashgan.
Ko'lbuloq nianzilgohi ko'p qatlamli bo'lib, ilk, o'rta va so'nggi 
paleolit davriga oid qatlamlari bo'lib. u yerdan bugungi kunda 49 
madaniy qatlam topilgan. Bu makon 1963 yilda dastlab aniqlangan. 
Hozirgacha uning 19 m chuqurlikkacha bo'lgan joyida tadqiqot 
o'tkazilib. ilk. o'rta va so'nggi paleolit davrlariga oid asholar topib 
o'rganildi. Ilk paleolit davriga oid qatlamidan 
qo'l cho'qmorlari, 
ishlanish texnikasi o'ziga xos bo'lgan sodda tosh qirg'ichlari topilgan. 
Shuningdek, bu erdan kul, ko'm ir qoldiqlari va har xil hayvon suyaklari
21

---

topilgan. KoMbyloqda istiqomat qilgan odamlar ovchilik, termachilik 
bilan hayot kechirganlar.
Mustaqillik yillarda ilk paleolit davrini o'rganishda ko‘plab yutuqlar 
qo ‘lga kiritildi. Bunda arxeolog olimlar 0 ‘. Islomov, K.Kraxmalning 
xizmatlari kattadir.