Abdulla sher axloqshunoslik

1 Соловьёв В. Сочинения в 2-х т. Т. 1. М ., 1990. С. 124.
2 O'sha manba. С. 228.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Umuman olganda, Solovyov odamlarni yaxshi va yomonga, shafiq 
va yovuzga ajratishni ilmiy nuqtayi nazardan xato, insoniylik nuqtayi 
nazaridan esa nohaqlik deb biladi; insonni yaxlit va birato‘lasi axloqiy 
baholash mumkin emas, uning muayyan fe’l-atvoriga, qilmishiga qarab 
baho berish lozimligini ta ’kidlaydi.
Vladimir Solovyovning axloqiy ta ’limoti, teran fikrlari axloq falsafasi 
bilan shug‘ullangan mutafakkirlarning bir necha avlodiga dasturulamal 
bo‘ldi, hozir ham donishmandlikning yuksak namunasi sifatida tafakkur 
ahlining diqqat markazidadir.
Rus mumtoz axloqshunosligining yirik vakillaridan biri 
Nikolay
Onufriyevich Losskiydir 
(1870—1965). Uning axloqiy qarashlari asosan 
«Ixtiyor erkinligi» (1927) va, ayniqsa, «Mutlaq ezgulikning sharti» (1949) 
asarlarida keng ifodasini topgan.
N ikolay Losskiy axloqiy ta ’lim otini b ir so‘z bilan m utlaqlik 
axloqshunosligi deyish mum kin. U ning fikriga ko‘ra, qadriyatlar 
olamining asosi — Xudoning dargohi, oliy qadriyat esa — Xudo. Lekin 
faylasuf nafaqat mutlaq, balki nisbiy qadriyatlarni ham tan oladi, biroq 
ularning teng emasligini ta ’kidlaydi.
Mutlaq qadriyatlarni qandaydir ibtidodan keltirib chiqarish vositasida 
isbotlab bo‘lmaydi, ular isbotsiz, bevosita intuitsiya (savqi tabiiy), ruhiy 
yetishish orqali anglanadi. Ilohni — mutlaq, ibtidosiz va intihosiz axloqiy 
qadriyat — butun koinotning yagona maqsadi sifatida taqdim etadi. 
Natijada faylasuf, birinchidan, kelajakda ezgulikni yovuzlik ustidan to ‘liq 
g‘alabaga erishishini ham da ezgulikning insoniyat taraqqiyotidagi barcha 
tarixiy kuchlardan yuksak, yengib bo‘lmas tabiatga ega ekanini e ’tiro f 
qiladi. Ikkinchidan, Losskiy axloqiy qadriyatni mutlaq, ichdan «sof», 
qandaydir chetki «qo‘shimchalar»dan xoli, deb hisoblaydi. «Mutlaq 
ijobiy qadriyat o ‘z -o ‘zidagi, oqlangan qadriyat, demakki, qat’iy, har 
qanday nuqtayi nazardan, har qanday holatda va har qanday subyekt 
uchun ezgulik tabiatiga ega qadriyatdir; u nafaqat o ‘z-o‘zicha doimo 
ezgulik bo‘ladi, balki uning oqibati ham hech qachon o ‘zida yovuzlikni 
mujassam etmaydi», — deydi u 1. Uchinchidan, mutafakkir real hayotda, 
olamda mutlaq qadriyatlar tantanasini bashorat qiladi; to ungacha esa 
ular mutlaq komillikning ideali sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bois 
ham Losskiy yovuzlik va ezgulikning mavjudligi haqida mana bunday