Xasanov Maqsud 019-84 guruh

Xasanov Maqsud 019-84 guruh
1. Yorug‘likning to‘lqin tabiatiga ega ekanini tasdiqlovchi hodisalarni aytib bering

2. Qanday hodisa yorug‘lik difraksiya deb ataladi?

3. Difraksion panjarani tuzilishini tushuntiring

4. Difraksion spektrning qanday hosil bo‘lishini tushuntiring

5. Difraksion panjarani ajrata olish qobiliyatini tushuntiring

6. Difraksion panjarani amalda qo‘llanilishini tushuntiring

7. Olingan natijalarni tahlil qiling
JAVOBLAR.

1. Yorugʻlik — inson koʻzi sezadigan (tebranish chastotasi 4,0YU14—7,5YU14 Gs) elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumdz. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga moye keladi. Spektrning infrakizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi. Spektrning infraqizil nurlanish sohasi bilan rentgen nurlari orasida keskin chegara yoʻq. Turli yoritqichlar (Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkalar va boshqa) Yorugʻlik chiqaradi. Yorugʻlik toʻlqin xossaga hamda korpuskulyar xossaga ega. Baʼzi hodisalar (difraksiya, interferensiya, qutblanish)da Yorugʻlikning toʻlqin xossasi, boshqa hodisalar (fotoeffekt, lyuminessensiya, atom va molekulalar spektrlari)da korpuskulyar xossasi namoyon boʻladi. Yorugʻlikning toʻlqin xossasini toʻlqinlar nazariyasi, korpuskulyar xossasini kvant nazariya tavsiflab beradi; har ikkala xossasi birbirini toʻldiradi. Yorugʻlikning korpuskulyar nazariyasini I. Nyuton, toʻlqin nazariyasini X. Gyuygens, kvant nazariyasini A. Eynshteyn ishlab chiqqan. Yorugʻlik qonuniyatlari optikayaa oʻrganiladi. Yorugʻlik bosimi, yaʼni mexanik taʼsiri borligini J. K. Maksvell nazariy isbotlagan. Yorugʻlikning issiqlik, elektr, fotokimyoviy va b. taʼsirlari mavjud. Baʼzi qoʻngʻizlar, oʻsimliklar, elementlar ham oʻzidan Yorugʻlik chiqaradi.

Yorugʻlik birliklari — Yorugʻlik kuchi, yoritilganlik, ravshanlik, Yorugʻlik oqimi va b. yoruglik kattaliklari birliklari. Xalqaro birliklar tizimit Yorugʻlik kuchi birligi sifatida kandela ishlatiladi. Yorugʻlik oqimi birligi qilib lyumen qabul qilingan. Sirtning yoritilishi sirtga tushayotgan Yorugʻlik oqimi, yaʼni Yorugʻlik kvanti zichligi bilan aniqlanadi. 1 sm2 sirtga tushayotgan 1 lyumen Yorugʻlik oqimi fot (f) bilan ifodalanadi. Fot bilan bir qatorda radfot (radiatsiya) ishlatiladi. Ravshanlik sirtga tik tushayotgan Yorugʻlik kuchi bilan oʻlchanadi; ravshanlik birligi — stilb (sb). Fotometriyada Yorugʻlik energiyasi joul, Yorugʻlik oqimi vattlar bilan oʻlchanadi. Yorugʻlik bosimi — Yorugʻlikning uni qaytaruvchi va yutuvchi jismlarga, zarralarga, shuningdek, ayrim molekula va atomlarga koʻrsatadigan taʼsiri. Yorugʻlik bosimi haqidagi farazni birinchi marta 1619 yilda I. Kepler kometa dumlarining Quyosh yaqinidan uchib oʻtishidagi ogʻishini tushuntirish uchun ishlatgan edi. 1873 yilda J. K. Maksvell elektromagnit nazariya asosida Yorugʻlik bosimi kattaligini hisoblab chikdi. U eng kuchli Yorugʻlik manbalari (Quyosh, elektr yey) uchun ham juda kichik miqdor ekan. Yer sharoitida u yonaki hodisalar (konveksion toklar, radiometrik kuchlar) bilan niqoblanadi. Shu sababli, Yorugʻlik bosimini sof holda oʻlchash murakkab ish
2. Yoruglik difraktsiyasi deb ataladigan xodisada yoruglik nurlari shaffofmas tusiklardan egilib utib geometrik soya soxasiga kirib boradi. difraktsiya suzi lotincha bulib “egilib utish” degan ma’noni bildiradi. • Masalan, nuktaviy monoxromatik yoruglik manbaidan tarkalayotgan yoruglik nurlarining yuliga shaffofmas jismdan yasalgan disk shaklidagi tusik joylashtirilgan bulsin. Geometrik optika konunlariga asosan, ekaranda tusikning soyasi - doira shaklidagi korongi soxa kuzatilishi lozim. Tajribada, xakikatan, shunday manzara kuzatiladi. Lekin tusikdan ekarngacha bulgan masofa tusik ulchamlaridan bir necha ming marta katta bulgan xolda ekranning tusik karshisidagi soxasidagi korongilik emas, balki ketma-ket joylashgan yorug va korongi kontsentrik xalkachalar kuzatiladi. Xuddi shunday manzara yoruglik juda kichik tirkishdan utganda xam kuzatiladi. • Geometrik optika konunlariga zid bulgan yoruglik difraktsiyasining moxiyatini kuyidagi tarzda tushuntiriladi. Gyugents printsipiga asosan, tulkin frontining xar bir nuktasini ikkilamchi tulkinlarning manbalari deb xisoblash mumkin. Frenel esa Gyugents printsipini takomillashtirib, bu ikilamchi tulkinlarning manbalarini kogerent manbalar deb va fazoning ixtiyoriy nuktasidagi tebranishi bu nuktaga yetib kelgan ikkilamchi kogernt tulkinlar interferentsiyalanishining manzarasi deb karash lozim, degan fikrni ilgari surdi. Bu taomillashgan printsip Gyugents-Frenel printsipi deb yuritiladi. Bu printsip yoruglik difraktsiyasiga oid bir kator xodisalarni tushuntirib bera olgan.
3. Difraksion panjara - optik asbob; noshaffof ekranga qilingan koʻp sonli parallel tirqishlar yoki oʻzaro bir xil masofada joylashgan koʻzgusimon yoʻllar (shtrixlar) majmui; ularda yorugʻlik difraksiyasi xodisasi sodir boʻladi. Difraksion panjara oʻziga tushayotgan yorugʻlik nurlarini spektrlarga ajratadi. Difraksion panjaraning muntazam va nomuntazam xillari mavjud. Tirqishlari tartibsiz boʻlgan xili nomuntazam, tartib bilan joylashtirilgan xili muntazam difraksion panjara deyiladi. Optikada nomuntazam difraksion panjaraning amaliy ahamiyati yoʻq. Muntazam difraksion panjara yassi yoki sferik sirtga bir xil shaklda (teng oraliqda) chizilgan chiziqlar toʻplami boʻlib, chiziqlar oraligʻi d difraksion panjara davri deyiladi. Difraksion panjaraga tik tushayotgan yoruglik nurlari har qaysi tirqishda f burchakka sinadi, natijada nurlar yoʻli farqi d-simp hosil boʻladi. Baʼzi tabiiy kristallar ham rentgen nurlarini tahlil qilish uchun muntazam difraksion panjara sifatida ishlatiladi.
5.  Difraksion panjara asosida ishlaydigan spektrograflar yordamida moddalarning tarkibi va sifati haqida tasafurga ega bo’lish mumkin . Nurning to’lqin uzunligini aniqlash zarur bo’lgan spektrial analizda difraksion panjaradan foydalaniladi . Difraksion panjara ajrata olish kuchi bilan xarakterlanadi

Demak difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati undagi shtrixlar soniga bog’liq .

Zamonaviy difraksion panjaralardagi shtrixlar soni 1 mm da 6000 dan 0.25 ta gacha bo’lishi mumkin. Bunday panjaralar yordamida spektrning ultrabinafsha qismidan infara qizil qismigacha bo’lgan soha o’rganiladi.

6. Difraksion panjara- bir-biridan bir xil masofada joylashgan juda ko’p sonli bir xil tirqishlar to’plami.

Panjara doimiysi(davri)-qo’shnitirqishlarorasidagi d masofa

Panjaradanto’lqino’tganda

maksimumlarsharti: , ( m=0,1,2,…)

minimumlarsharti: , (m=0,1,2,…)

 

Difraksion panjara turlari:

Panjara uchun tanlangan plastinka xususiyatlariga qarab:

O’tkazuvchi – plastinka parallel yoqli shaffof materialdan yasalgan bo’ladi(m-n:shisha)

Qaytaruvchi-plastinka ko’zgu xususiyatiga ega bo’ladi.

Tirqishlar tortilgan yuza shakliga qarab:

a)yassi-yuza yassi tekislikdan iborat:

b)botiq-yuza sfera segmenti ko’rinishida.

Tirqishlar o’tkazish yo’nalishiga qarab:

a)bir o’lchovli-tirqishlar faqat bir yo’nalishda;

b)ko’p o’lchovli-m-n:ikki o’lchovli-tirqishlar ham absissa, ham ordinata o’qi yo’nalishida bo’ladi