I bob. Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni

Modellashtirish –
bilish obyektlarini ularning modellari yordamida tadqiq 
qilish, mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va o’rganishdir. 
Modellashtirish uslublaridan hozirgi zamon fanlarida keng foydalanilmoqda. 
U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba’zi hollarda esa murakkab 
obyektlarni o’rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum, olisda joylashgan 
obyektlar, juda kichik hajmdagi obyektlarni o’rganishda modellashtirishning 
ahamiyati katta. Modellashtirish uslubidan fizika, astranomiya, biologiya, ijtimoiy 
fanlarda, 
iqtisod 
fanlarida 
obyektlarning 
faqat 
ma’lum xususiyat va 
munosabatlarini aniqlashda ham foydalaniladi.
Uslubiyat sifatidan matematik modellashtirish matematika, fizika, biologiya 
va boshqa ilmiy fanlar bilan almashtirib bo’lmaydi, ular bilan raqobat qilmaydi. 
Aksincha uning sintezlash rolini ta’kidlamasdan bo’lmaydi. Matematik 
modellashtirish uchligini yaratish va qo’llash turli metodlar va yondoshuvlar – 
chiziqsiz modellar sifat analizidan tortib zamonaviy dasturlash tillariga asoslanadi 
va fanning turli – tuman yo’nalishlarini qo’shimcha yangi rag’batlantiradi. 
Masalaga kengroq yondoshgan holda aytish mumkinki, modellashtirish turli 
“mutaxassislar” ijodiy faoliyatida uchraydi – tadqiqotchilar va tadbirkorlar, 
siyosatchilar va harbiy qo’mondonlar. Bu sohalarga aniq fanlarning joriy qilinishi 
intuitiv “ modellash” ni chegaralab, rasional metodlar qo’llanilish maydonini 
kengaytirdi. Albatta, matematik modellashtirish samarali bo’lish uchun u yaxshi 
ma’lum bo’lgan professional talablarga javob berishi kerak: asosiy tushunchalar va 

---

farazlarni aniq for-mulirovkasi, ishlatilayotgan modellar adekvatligining aposterior 
analizi, hisoblash algoritmlari to’g’riligining kafolatlanishi va h.k. 
Agar “inson faktori”, ya’ni murakkab formallashgan obyektlar ishtirokida 
sistemalarni modellashtirish haqida gap ketganda, yuqoridagi talablardan tashqari 
matematik va maishiy atamalarni (bir xil eshitiluvchi, ammo turli ma’noga ega) 
aniq farqlash, hodisa va jarayonlarni o’rganishga tayyor matematik apparatni 
ehtiyotkorlik bilan qo’llash va boshqa bir qator talablar ham qo’shiladi. 
Axborot jamiyati muammolarini hal etishda faqatgina kompyuter qudratiga 
va informatikaning boshqa vositalarigagina ishonib qolish unchalik ham to’g’ri 
emas. Matematik modellashtirish bosqichlarining doimiy mukammallashib borishi 
va uning zamonaviy axborot – modellash sistemalariga tadbiq etilishi metodologik 
imperativdir. 
Faqat 
uning 
bajarilishigina 
zaruriy 
yuqori 
texnologiyali, 
raqobatbardosh va rang-barang moddiy va intellektual mahsulotga ega bo’lish 
mumkin. Atrofimizdagi olam qonunlari o’zgarmas va tadqiqotlarda bundan 
samarali foydalanish mumkin. Bu matematik modellar universalligi xossasida o’z 
aksini topgan. 
Shunday qilib, matematik modellashtirish vositalarining imkoniyatlaridan 
mexanikadan tortib sosiologiya fanlarida (ijtimoiy fanlarda) ham samarali 
foydalanish mumkin ekan.