“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Arxiv metodi.
 
Amerika ilmiy adabiyotlarida «Arxivlik metodi» degan atama qabul 
qilingan, bunday tadqiqotlarni o’tkazuvchi psixolog sinaluvchining aktual xulqini kuzatmaydi va 
o’lchamaydi, kundalik qaydnomalarni va yozuvlarni, arxiv materiallarini, mehnat, o’quv yoki 
ijodiy faoliyatini analiz qilinadi.
Ko’p hollarda uni «faoliyat mahsullarini o’rganish» yoki «praksimetrik metod» deb 
ifodalanadi. Tadqiqotchi tadqiqotlar matnini, faoliyatning, predmetli mahsulotini turli xil 
maqsadlarda o’tkazishi mumkin. Maqsadlar joriy qilishning konkret usullarini arxivlik metodi 
uning xilma-xilligini ajratib ko’rsatadi.
 
Shaxs psixologiyasining keng yoyilishi ijodiy psixologiya va psixologiya tarixi, bir 
shaxsning yoki ko’p odamlar hayot yo’lining o’ziga xosligi – biografik metodning nomini oldi. 
«Arxivlik metodi» xilma-xilligiga kontent-analiz texnikasi ham taalluqlidir. 
Kontent-
analiz
o’zidan yanada takomillashtirilgan va hujjatlar analizining qat’iy metodlarini namoyon 
qiladi. Tadqiqotchi mazmun birligini ajratib, olingan ma’lumotlarni kontifitsirovka qiladi. 
Bu metod nafaqat psixologiyada keng tarqalgan, balki boshqa ilmiy adabiyotlarda ham 
yoritilgandir. Asosan, ko’p hollarda siyosiy psixologiyada, reklama psixologiyasi, aloqalarda 
foydalaniladi. Kontent – analizni ishlab chiqish G.Lassuela, Ch.Osgud, B.Berelsonlar nomi bilan 
bog’liq bo’lib, ular «Kontent analiz, kommunikativ tadqiqotlar» fundamental monografiyaning 
muallifidir.
Kontent-analizdagi matn tahlilining standart birligi bo’lib; 1) so’zlar termini, ramz; 2) 
tugallangan fikr; 3) mavzu; 4) personaj; 5) muallif va 6) yaxlit holdagi yo’llanma. Ular bir birlik 
konteksda yanada umumiy tuzilish sifatida ko’rib chiqariladi. Kontent-tahlil ma’lumotlarini 
qayta ishlashning bir qancha usullari mavjud. 
Oddiy matndagi u yoki bu birliklarning ko’rinish darajalarini qayd etilishidir. Tadqiqotchi 
bu ko’rinishlar darajasini u yoki bu birliklarini turli matnlarda qo’llab, undagi o’zgarish 
boshidan, to yakunlanishga qadar aniqlaydi. Proektiv testlardagi natijalarni qo’llashda, suhbat 
materialida kontent – analizdan foydalaniladi. 

---

Psixologiya yaxlit va mustaqil fan sifatida odamlarda gumanistik mentalitetning 
shakllanishiga xizmat qilib, inson omiliga aloqadorligi uning shu yo’nalishdagi muammolarni 
ma’lum ma’noda o’rganadigan barcha fanlar bilan bevosita aloqasini taqazo etadi. Bular birinchi 
navbatda ijtimoiy-gumanitar fan sohalari bo’lib, psixologiyaning ular orasidagi mavqei o’ziga 
xos va yetakchidir. 
Parapsixologiya - bu odatdagi voqea hodisalarni g‘ayri tabiiy sezuvchi idrok hamda
g‘ayritabiiy aqliy iste’dodni o‘z ichiga qamrab olgan holatda izlanishlar olib boradi.
84
 
Psixologiya yaxlit va mustaqil fan sifatida kishilar ongida gumanistik mentalitetning 
shakllanishiga xizmat qilgani uchun ham uning ushbu yo’nalishdagi muammolarni ma’lum 
ma’noda o’rganadigan barcha fanlar bilan bevosita aloqasi muhim ahamiyat kasb etadi. Bular 
birinchi navbatda ijtimoiy-gumanitar fan sohalari bo’lib, psixologiyaning ular orasidagi mavqei 
o’ziga xos va yetakchidir.