“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Eksperimentni o’tkazish
- bu jiddiy javobgarlikni talab etadi. Kuzatuvchi ko’nikma va 
malakalarga ega bo’lishi zarur. Eng zo’r g’oyani ham kuzatuvchi malakasizligi tufayli buzib 
yuborishi mumkin. Eksperiment jarayonida kuzatuvchi sinaluvchiga ta’sir jarayonini 
tashkillashtiradi. Qonun-qoidalar bilan tanishtiradi, kerak bo’lsa o’rgatish, tayyorlash ishlarini 
olib boradi va nihoyat kuzatuvchi eksperimentdan so’ng sinaluvchi bilan so’rovnoma o’tkazadi 
(posteksperimental intervyu): 
17-
rasm
 
 
Statistik metodlarni qayta ishlash
, ular bilan ishlash va natijalarning tahlili – keyingi 
bosqichdir. Odatda metodlarni qayta ishlash eksperimentni rejalashtirish bosqichida yoki undan 
oldin bo’lib o’tadi.
Mulohaza va natijalar interpretatsiyasi
kuzatuv tsiklini yakunlaydi. Eksperimental 
kuzatuvlarda faraz tasdiqlanadi yoki rad etiladi. Kuzatuvchi o’z mulohazalarini bildiradi va 
nihoyat u o’z xulosasini tahlil qiladi.

---

Bu kuzatuvning oxirgi bosqichi hisoblanadi; qo’lyozma, risola, monografiya, ilmiy jurnal 
redaktsiyasiga xat tayyorlanadi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, eksperimental kuzatuv aniq 
sxema orqali o’tkaziladi. Uni o’tkazishning asosiy bosqichi; muammoning tuzilishi va farazni 
ko’tarib chiqarish, metodikaning tuzilishi, apparatura tanlash, sinaluvchilarni tanlash, 
o’zgarishlarni nazorat qilish rejasi, eksperiment o’tkazish, natijalarni qayta ishlash va tahlil 
qilish, ilmiy hisobotga tayyorgarlik. Shundan so’ng kuzatuv yakun topgan hisoblanadi. Ilmiy 
faraz tasdiqlandimi yoki rad etildimi, natija jamoa fikriga tashlanadi. Kuzatish metodining asosiy 
afzalligi shundan iboratki, kuzatish tabiiy sharoitda o’tkaziladi, kuzatish kuzatilayotgan 
shaxslarning odatdagi xulq-atvorlarini o’zgartirmaydi.
Kuzatishni bitta odam ustida ham va bir guruh shaxslar ustida ham olib borish mumkin. 
Bu metod bolalar bog’chasi guruhlaridagi yoki maktab sinfidagi bolalarni o’rganish uchun 
qulaydir. Kuzatish metodining kamchiligi uning anchagina mehnat talab qilishidir. Tadqiqotchi 
psixologni xulq-atvorning istalgan qiyofada emas, balki konkret tadqiqot vazifalari bilan bog’liq 
holda namoyon bo’lishigina qiziqtiradi. Shuning uchun kuzatiluvchi shaxs xususiyatlari va 
psixik holatlarining o’ziga kerakli tarzda namoyon bo’lishini kutib turishi kerak. Bundan 
tashqari, psixik xususiyatlarning yakka holda namoyon bo’lishini kuzatish va qayd qilish etarli 
emas. Tadqikotchi u yoki bu xususiyatlarning xarakterligiga, tipikligiga ishonch hosil qilishi 
kerak. Bundan tashqari eksperimental psixologiyada quyidagi metodlardan foydalanish mumkin.