“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Prognozlashtirishning metodlari: 
1. Ekstrapolyasiya metodlari. 
2. Tarixiy analogiya. 
3. Modellashtirish. 
4. Ekspertiza usulida baholash. 
5. Kelajak ssenariylari. 

---

Ekstrapolyatsiya metodlari 
– qonuniyatlari o‘tmishda va hozirgi davrda yaxshi ma’lum 
bo‘lgan tendensiyalarni kelajakka tatbiq etishga asoslanadi. Masalan, biron-bir tizimga o‘tmishda 
muayyan o‘zgarmas tezlik yoki tezlanish bilan rivojlanish xos bo‘lgan bo‘lsa, bizda bu tezlik 
yoki tezlanish kelajakda ham muayyan vaqt oralig‘ida o‘zgarishsiz qoladi, deb hisoblash uchun 
asoslar bor. SHunday qilib, o‘sish (pasayish) egri chiziqlarini grafik yoki analitik usulda davom 
ettirish va prognoz ob’ekti bo‘lg‘usi holatining miqdor ko‘rsatkichlarini hisoblab chiqarish 
mumkin. SHunga qaramay, agar o‘rganilayotgan tendensiya boshqa tendensiyalar bilan o‘zaro 
ta’sirga kirishish natijasida o‘zgarsa va bu o‘zaro ta’sirni lozim darajada o‘rganish imkoniyati 
mavjud bo‘lmasa, ekstrapolyasiya metodi uncha samarali bo‘lmasligi mumkin. 
Tarixiy analogiya 
– bu taqqoslash yo‘li bilan bilish. Taqqoslanayotgan ijtimoiy hodisalar 
o‘rtasida farq ham, o‘xshashlik ham mavjud bo‘lishi kerak. Taqqoslash uchun asos bo‘luvchi 
omillar taqqoslanishi lozim bo‘lgan hodisalarga qaraganda tanishroq bo‘lishi lozim. Tarixiy 
analogiyaning ijtimoiy bashoratga moslashuvchanlik darajasi cheklangan. Bu tabiiy bir holdir, 
zero kelajakka boshqa tarixiy sharoitlar yo‘ldosh. Tarixiy analogiya ko‘proq tarixiy faktni faol 
tanqidiy tahlil qilishga ko‘maklashadi. 
Modellashtirish metodi 
bilish ob’ektlarining o‘zini emas, balki ular ning modellarini 
o‘rganishga asoslanadi. Tadqiqot ob’ektini modellashtirish – uni prognostik xususiyatga ega 
bo‘lgan xulosalar chiqarish uchun qulay bo‘lgan sodda, sxematik ko‘rinishda gavdalantirish 
demak. Tadqiqot natijalari, modeldan ob’ektga ko‘chiriladi. Prognoz qilishning modelli 
metodlari shakllarining rang-barangligi bilan tavsiflanadi. Modellashtirishning moddiy, fizik, 
belgili (matematik), imitatsion, kompyuterda modellashtirish kabi turlarini farqlash mumkin.