Universiteti kimyo fakulteti neft va gaz kimyosi yo

Qurilmadagi tehnologik rejim quyidagicha boshqariladi: 
Temperatura, 
0
C
----------------------------------------------------------------- 380-450
Bosim, 
MPa 
-------------------------------------------------------------------------- 3,5
Xom ashyoni hajmiy uzatish tezligi, 
soat 
-1
-------------------------------------- 1,5
Vodorodni: n-pentanga mol nisbati ---------------------------------------------- 3:1
Sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz karrasi 
m
3
/m
3
-------------------880
Pentanli izomerizat resirkulyatsiya karrasi -------------------------------------- 1,25
Kolonnalardagi temperatura va bosim quyidagi jadvalda keltirilgan:
9-jadval 
Ko’rsatkichlar 
Kolonna 5 
Kolonna 8 
Kolonna 9 
Kolonna 16 
Temperaturalar,
0
S 
Evaporatorda
55
90
84
84

---

32 
Yuqorisida
82
77
74
68
Pastida
100
110
110
104
Bosim, MPa 
0,6
0,5
0,3
0,15
 
 

---

33 
2.2. Katalitik jarayonlarni kimyo sanoatidagi o’rni 
Yaqin yillar ichida O’zbеkiston nеft, gaz va gazokondеnsat qazib olish 
bo’yicha MDXda еtakchi o’rinlardan birini egalladi. Bu esa rеspublikada yuqori 
sifatli yoqilg’i ishlab chiqarishga va kеlgusida kimyo sanoati uchun mahsulotlar 
yеtkazib bеradigan xom ashyo bazasini tashkil etishga yordam bеradi. o’zbеkistonda 
tabiiy gaz konlari va ularning zahiralari juda ko’p.
Bu esa gaz qazib olinganda chiqadigan (gaz bilan) gazokondеnsatni ishlab 
chiqarishni ko’paytiradi. Shuningdеk nеftning ham zahiralari katta, shuning uchun 
Buxoro nеftni qayta ishlash zavodi 1997 yil ishga tushirildi (quvvati 5,5 mln. t/yil, 
gazokondеnsat bo’yicha). Gazokondеnsatlarni yuqori sifatli ekanligi – ularni 
tarkibida naftеn va aromatik uglеvodorodlarning ko’pligi (70% gacha) va undagi 
smola – asfaltеnli birikmalarni dеyarli yo’qligi, oltingugurtli organik birikmalarni 
kamligi, ulardan nеftkimyo sanoati uchun va boshqa kimyoviy mahsulotlar olish 
uchun qimmatbaho xom ashyo ekanligini ko’rsatib turibdi. Nеftni qayta ishlash 
sanoatiga yangi jarayonlarning kirib kеlishi rangsiz (bеnzin, kеrosin, dizеl 
yoqilg’isi) nеft mahsulotlarini ko’plab ishlab chiqarishga olib kеldi. 
Rеspublikamizda xalq xo’jaligini nеft mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojini qondirib, 
hozirda, nеft va nеft mahsulotlari mustaqilligiga erishishga muvaffaq bo’lindi.
Lеkin nеft qayta ishlash sanoatining va boshqa sohalarning yutuqlari qancha 
yuqori bo’lmasin – ularni rivojlanishini tеxnikaviy darajasi jahon tеxnika 
darajasidan, mahsulotlarni komplеks qayta ishlash sohasida, ayniasa, yuqori sifatli 
nеft mahsulotlari – bеnzin, kеrosin, dizеl yoqig’isi, moylar, spirtlar, plastifikatorlar, 
qattiq parafinlar va boshqa qimmatbaho kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda 
orqada qolmoqda. Bu masalalarni hal qilish uchun yangi katalitik jarayonlarni 
sanoatga tadbiq qilish bilan bir paytda (katalitik krеking, katalitik riforming, 
alkillash, polimеrlash, 51 gidrotozalash va hokazo jarayonlar uchun) yangi 
katalizatorlarni sintеz qilish va sanoatga joriy qilish kеrak.
Bir rеaktorda, polifunktsional katalizator yordamida ikki-uch jarayonni olib 
borish yuqori da ko’rsatilgan kamchiliklarga barham bеrishga yordam bеradi. Yangi 
katalizatorlarni yaratish, sanoat miqyosida sinab ko’rish ko’p vaqt talab qiladi, 

---

34 
shuning uchun ilmiy tеkshiruv ishlarini olib borish uchun yangi uskunalarni ho’llash 
kеrak bo’ladi. Bu esa ilmiy-tadqiqot ishlarni bajarish uchun kеtadigan vaqt va 
harajatlarni ancha kamaytiradi. Bu еrda analitik tahlilda qo’llaniladigan xromotograf 
va fizik-kimyoviy anjomlar, ularni tadqiq qilish masalasi turadi. Nеftni qayta ishlash 
va nеftkimyosi sanoatida hozirgi vaqtda sanoat miqyosida juda ko’p katalizatorlar 
ishlab chiqarilmoqda.
Lеkin bu katalizatorlarni ko’pchiligi 20-30 yil avval yaratilib sanoatga tadbiq 
etilgan. Yangi nazariyalar asosida tayyorlangan va tadbiq etilgan katalizatorlar 
dеyarli yo’q.