Universiteti kimyo fakulteti neft va gaz kimyosi yo

Pentan va geksanlarni katalitik izomerlash jarayoni tavsifi 
Katalitik izomerlash jarayoni yuqori oktanli benzin komponentlari hamda 
neftkimyo sanoati uchun xom ashyo olishga mo’ljallangan. Jarayon xom ashyosi 
sifatida n-butan, boshlang’ich qaynash temperaturasi – 52
0
C bo’lgan yengil 
tug’ridan-to’g’ri haydashdan olingan fraksiyalar, katalitik riforming rifinatlari, n-
pentan va n-geksan yoki ularni gazlarni fraksiyalash vaqtida ajratilgan aralashmalari 
ishlatiladi.
Asosiy katalizatorlar sifatida Fridel-Kraft katalizatori, vol’fram sulfidli, 
bifunkcional, nodir metalli ceolit tarkibli va kompleks katalizatorlar qo’llaniladi. 
Hozirgi vaqtda platina yoki palladiyli bifunksional katalizatorlardan foydalanish 
keng tarqalgan. Izomerlash jarayoni rejimi qo’llaniladigan katalizatorga bog’liq 
holda har hil intervallarga o’zgarishi mumkin:
Temperatura, 
0
C ------------------------------------------------------------ 0 - 480
Bosim, MPa ----------------------------------------------------------------1,4- 10,5
Homshyoni hajmiy uzatish tezligi, soat
-1
------------------------------ 1,0 -6,0
Vodorodni xom ashyoga mol nisbati ---------------------------------- (2- 6) :1
Jarayonda izomerizatning chiqishi 93-97% (mass.), oktan soni esa 8892(tadqiqot 
usulida) teng. Yonaki mahsulot quruq gaz bo’lib, yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
2
 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani.
Fundamentals of Petroleum Refining. ©2010. ElsevierB.V. 95-121p.
 

---

29 
Izomerlash qurilmasi rektifikatsiya va izomerlash bloklaridan tuzilgan: 
rektifikciyalash blokida izomerlashga yuboriladigan xom ashyo oldindan pentan va 
geksan fraksiyalariga ajratiladi, shundan so’ng olingan mahsulotni barqarorlashtish 
orqali undan tayyor izopentan va izogeksanlar ajratiladi.
Izomerlash blokida izomerizatlar olinadi.
Quyidagi 18-rasmda tarkibi – 27,5% (mass.) izopentan, 44% (mass.) npentan 
va 26,2% (mass.) izogeksanni ftor bilan promotorlangan alyumoplatinali katalizotor 
orqali olishdagi izomerlash qurilmasi texnologik sxemasi keltirilgan (xom ashyo 
boshlang’ich qaynashi – 62
0
C dagi fraksiya).
Xom ashyo (boshlang’ich fraksiya va resirkulyatsiyalanuvchi pentan 
izomerizati aralashmasi) 17-absorberdan to’yingan absorbent bilan birgalikda 
8rektifikatsion kolonnaga ajratishga kiritiladi. Izopentan fraksiyasi 8-kolonna 
yuqorisidan ajratiladi va keyingi rektifikatsiya uchun 5-butan kolonnasiga 
o’tkaziladi, 8-kolonna pastki mahsuloti 9-pentan rektifikatsiya kolonnasiga 
kiritiladi. 9-kolonna yuqorisidan olinuvchi tarkibi 91% (mass.) atrofidagi n- 
pentndan iborat pentan fraksiyasi vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtirilib, 
6issiklik alamashtirgichda isitiladi va so’ngra 12-quvurli pechda qizdirilib, 
11izomerlash reaktoriga tushadi. Pentan kolonnasi pastki mahsuloti 10-izogeksan 
kolonnasiga ajratishga yuboriladi.

---

30 

---

31 
Reaksiya mahsulotlari 6-issiqlik almashtirgichda 7 va 3-sovitkichlarda 
sovitiladi so’ngra 2-separatorga tushadi. Separatordan sirkulyatsiyalanuvchi gaz 14-
adsorberga yuboriladi, izomerizat esa 16- kolonnada barqarorlashtirishdan so’ng 
xom ashyo aralashmasi bilan aralashgan holda 8-rektifikatsion kolonnaga 
jo’natiladi.
Katalizatorni kislotalik funktsiyasini saqlash uchun toza vodorod va 
sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz oldindan 14-adsorberda NaA tipdagi 
seolitlarda quritishdan o’tkaziladi.
Sirkulyatsiyalanuvchi gazdagi vodorod kontsentratsiyasi 80-85% (hajm) ni 
tashkil etadi. Jarayonda vodorodni sarfi xom ashyoga nisbatan 0,1-0,3%
(mass.) ni tashkil etadi. Katalizator yuza qavatida hosil bo’lgan koksni har 3-4 
oyda kuydirish yo’li bilan qayta tiklanadi.
Izopentan 17-absorberda barqarorlashtirish gazlaridan ajratiladi, bunda 
absorber yuqorisidan geksan fraksiyasi «to’yintirish» hosil qilish uchun beriladi.
Qurilma asosiy mahsuloti 95% (mass.) tozalikdagi izopentan hisoblanadi.
Pentan fraksiyasini izomerlashdan so’ng boshlang’ich distillyat oktan soni 79 
dan 90 gacha (tadqiqot usulida) ko’tariladi. Umumiy holda yengil fraksiyalar oktan 
sonini izomerlash yordamida 15-20 birlikka oshirish mumkin.