O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Tavakkalni boshqarish. 
Xavfsizlik darajasini kо‘tarish, xavfsizlikning asosiy nazariy va 
amaliy masalasidir. Buning uchun mablag‘ni 3 yо‘nalishda sarflash kerak: 
-ishlab chiqarish texnik tizimlari va ish obyektlarini takomillashtirish; 
-malakali ishchilarni tayyorlashga; 
-favqulodda oqibatlarni yо‘qotishga; 
Sarflarni bular orasida qanday bо‘lishini rejalash uchun chuqur tekshirishlar о‘tkazish lozim, 
unda ham aniq fikrga kelish qiyin. «Tavakkal» boshqarish texnika doirasida xavfsizlikning 
oldini olishda yangi imkoniyatlar ochadi. Tavakkalni boshqarishda texnik, ma’muriy, tashkiliy 
yо‘llarga iqtisodiy usul ham qо‘shiladi. 
Xavflarni о‘rganish tartibi
uch bosqichda amalga oshiriladi:
Birinchi bosqich-xavflarni oldindan tahlil etish. Bu bosqich uch qadam bilan bajariladi: 1-
qadam-xavf manbalarini aniqlash; 2-qadam-xavflarni vujudga keltiradigan qismlarni aniqlash; 
3-qadam-tahlilni chegaralash, ya’ni, tekshirilmaydigan xavflarni chiqarib tashlash.
Ikkinchi bosqich-xavfli holatlarni ketma-ketligini aniqlash, hodisa va xavflar daraxtini tuzish. 
Xavflar daraxti yuqoridan pastga qarab quriladi hamda sabablari hisobga olingan holda tamom 
bо‘ladi (2.2.-rasm).
Uchinchi bosqich-oqibatlarni tahlil qilish. 
Xavfsizlik tizimi, bu-xavfsizlikning murakkab 

---

33 
masalalarini hal qilish yо‘llarini tayyorlash va asoslashda foydalaniladigan metodologik 
choralar yig‘indisidir. О‘zaro ta’siri bilan aniq bir maqsadga yetishtiradigan aloqador qismlar 
yig‘indisi tizim deb ataladi.
Tizim deganda birgina moddiy obyektdan tashqari aloqalar va bog‘lanishlar ham tushuniladi. 
Har qanday sozlangan mashina texnik tizimga misol bо‘lishi mumkin. 
Tarkibiga odam ham kiradigan element tizimi ergonomik tizim deb ataladi. Masalan, «Odam-
mashina», «odam-mashina-atrof-muhit». 
Tizimlash tamoyili hodisalarni о‘zaro bog‘liq ravishda bir tо‘plam tariqasida о‘rganadi. Tizim 
beradigan maqsad yoki natija tizim yaratuvchi element deb aytiladi. Masalan, yong‘in-yonuvchi 
modda, oksidlovchi kislorod, yondiruvchi. Bu yerda yong‘in-tizim, yonuvchi modda-
oksidlovchi, yondiruvchi-uning elementlari. Agar birorta elementni shulardan chiqarib 
tashlasak, tizim buziladi. Tizimda bor sifat uning elementlarida bо‘lmaydi. Bu tizimning muhim 
xususiyati bо‘lib, xavfsizlik masalalari tahlili asosida joylashgan. kо‘ngilsiz voqealarning 
paydo bо‘lish sabablarini aniqlash, ularni kamaytirishga qaratilgan tadbirlar xavfsizlik tizimi 
tahlilining asosiy maqsadidir.
Har qanday sabablar natijasida vujudga kelgan xavflar zarar keltiradi. Sababsiz haqiqiy xavf 
ham, zarar ham yо‘q. Demak, xavfdan saqlanish uning kelib chiqish sabablarini bilishga 
asoslangan.
Sodir bо‘lgan xavflar bilan sabablar о‘rtasida sabab-oqibat aloqasi bor. О‘z navbatida bir sabab 
ikkinchi sababiy oqibatni keltirib chiqaradi va h.k. Shunday qilib, sabablar va xavflar 
zanjirsimon tizimni yaratadi. Bunday grafikning tasviri shoxli daraxtga о‘xshaydi. Quriladigan 
daraxtlarda sabab va xavf shoxlari bor. Ularni о‘zaro ajratib tashlash mumkin emas. Shuning 
uchun xavfsizlikni tahlil etishda tuzilgan tasvirni sabablar va xavflar daraxti deb atash lozim.