O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

 
Mavzuning bayoni 
 
Reja:
1.HFX nazariyasining asosiy tushuncha va ta’riflari.
2.HFX ni taminlash asoslari.
3.Xafsizlikni taminlash usullari, ta’riflari.
4.HFX ni boshqarishni uslubiy asoslari.
5.Faoliyatni turkumlarga ajratish.
6. HFX nazariyasining asosiy tushuncha va ta’riflari
Xavf-xatar
deganda, odam sog‘ligiga bevosita yoki bilvosita zarar yetkazadigan kо‘ngilsiz 
hodisalar tushuniladi. Xavfning bunday tushunchasi oldingi standart tushunchalar (ishlab 
chiqarishning xavfli va zararli omillari)ni о‘z ichiga oladi, chunki hayot faoliyat xavfsizligi 
faoliyatning hamma shakllari va omillarini nazarda tutadi. Hayot faoliyatga tо‘g‘ri kelmaydigan 
elementlar tizimi, ximiyaviy hamda biologik faol moddalar yashirin xavfga egadir. 
Xavflar taksonomiyasi
- bu murakkab hodisalarni, tushunchalarni, kishi faoliyatiga qaratilgan 

---

30 
narsalarni tasniflash va tizimlash tо‘g‘risidagi fandir. U faoliyat xavfsizligi borasida bilimlarni 
uyushtirishda, xavflarning tartibini yanada chuqurroq о‘rganishda katta ahamiyatga ega. 
Taksonomiya yangi fan bо‘lib, hali tо‘la ishlab chiqilmagan. Biroq uning ayrim qismlari 
quyidagilarni tashkil etadi: 
- kelib chiqishi bо‘yicha xavflar: tabiiy, texnik, ekologik, aralash bо‘ladi; 
- rasmiy standartga asosan fizik, ximiyaviy, biologik va ruhiy turlarga bо‘linadi; 
- salbiy oqibatlarning rо‘y berish vaqti bо‘yicha impulsiy (beixtiyor harakat) va kumulyativ 
(tusatdan keluvchi) turlarda bо‘ladi; 
- xavflar tarqalishiga yо‘l qо‘ymaslik bо‘yicha (lokalizatsiya) – litosfera, gidrosfera, atmosfera 
va koinot bilan bog‘liq bо‘ladi; 
- kelib chiqadigan oqibatlariga kо‘ra charchash, kasallanish, jarohatlanish, halokatlar, 
yong‘inlar kо‘rinishida bо‘ladi; 
- keltiradigan zarari bо‘yicha ijtimoiy, texnik, ekologik va boshqa turlarga bо‘linadi; 
- namoyon bо‘lishi bо‘yicha maishiy, sport, yо‘l-transport, ishlab chiqarish va harbiy bо‘ladi; 
- olamga ta’siri bо‘yicha о‘ta ta’sirchan (zaharlar, kislotalar) va 
sust (narkotik moddalar, arok, sigaret) bо‘ladi. Sust ta’sir deganda odamning о‘zi sababchi 
bо‘ladigan xavf tushuniladi. 
Xavflar ruyxati – bu aniq bir tartiblar bо‘yicha qо‘yilgan nomlar, atamalardir (о‘zgaruvchan 
harorat, havo harakatining tezligi, havo bosimi, yorug‘lik, havoni ionlash, portlash, gerbitsid, 
shovqin, tebranish, yong‘in, zaharli moddalar, lazer nuri, elektr yoyi va boshqalar). Har bir 
tekshiriladigan obyektda о‘tkaziladigan aniq tekshirishlar uchun shu obyekt (sex, ish joyi, 
texnologik jarayon, kasb) da uchraydigan xavflar ruyxati tuziladi.