Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

Qatlamlararo  (artezan)  suvlar.  Suv  o‘tkazmaydigan  ikki  qatlam  orasiga  joylashgan  suv  o‘tkazadigan 

qatlamda  suv  to‘planishidan  qatlamlararo  yer  osti  suvlari  hosil  bo‘ladi.  Bunday  suvlar  bosimsiz  va  bosimli 

bo‘lishi mumkin. 

Qatlamlararo  bosimsiz  yer  osti  suvlari  yer  yuzasidan  ikkinchi,  uchinchi  suv  o‘tkazmaydigan  qatlamlar 

orasidagi  qatlamlarda  joylashgan  bo‘lib,  doimo  grunt  suvlarining  ostida  uchraydi.  Bu  suvlar  suv  saqlovchi 

qatlamlarni to‘ldira olmaydi, chunki ular past-baland relyefli tog‘li va tog‘ oldi rayonlarida uchraydi, daryo va 

jarlik o‘zanida buloq tarzida yer yuzasiga chiqib, oqar suvlarga qo‘shiladi. Qatlamlararo bosimsiz suvlarning 

ta'minlanish  soxasi  suv  singuvchi  qatlamning  yer  yuzasiga  chiqqan  qismiga  to‘g‘ri  keladi  va  tarqalish 

maydoniga mos tushmaydi. Bu suvlar oqimi grunt suvlari oqimiga o‘xshash bo‘ladi. (2-rasm) 

Qatlamlararo  bosimli  yer  osti  suvlari,  odatda,  suv  o‘tkazmaydigan  va  suv  singiydigan  qatlamlarning 

tektonik  xarakatlari  ta'sirida  hosil  bo‘lgan  sinklinal  yoki  monoklinal  strukturalarida  yuzaga  keladi.  Suv 

singadigan  qatlamlar  tog‘li  rayonlarda  yer  yuzasiga  chiqib,  atmosfera  yog‘inlaridan  tuyinadi  va  singiyotgan 

suv  o‘z  og‘irlik  kuchi  ta'sirida  nishablik  bo‘yicha  pastga  qarab  oqa  boshlaydi.  Suv  qatlam  g‘ovakliklari  va 

bo‘shliqlarini  to‘ldirib,  o‘z  xarakati  davomida  burmaning  sinklinal  qismidan  antiklinaliga  qarab  ko‘tarila 

boshlaydi.  Natijada  bosim  yuzaga  keladi. Suvli qatlamning yuqori  

 

 

 

 

---

 

2-rasm. Bosimsiz qatlamlararo suvlar: 

               

1 - suv o‘tkazmaydigan qatlam; 2 - qum qatlam; 3 - grunt suvlari;  

4 - qatlamlararo bosimsiz suvlar; 5 - ta'minlanish soxasi; 

6 - infiltratsiya suvlari; 7 - tinch buloq. 

xam pastki tomonidan qatlamlar o‘zidan suvni o‘tkazmaganligi sababli suv bosimi vaqt o‘tishi bilan juda 

kuchayadi.  Agar suvli  qatlam burg‘u  qudug‘i  yordamida ochilsa, suv satxi  quduq bo‘ylab  yuqoriga ko‘tarila 

boshlaydi, shuning uchun xam bosimli suv deb ataladi. Suv satxi esa pyezometrik satx deyiladi (3-rasm). 

 

 

 

 

 

 

3-rasm. Artezian xavza 

 

 

 

 

a - qatlamlarning sinklinal  va b  -  monoklinal xolda  yotishdagi artezian suvi; 1  -  infiltratsiya suvlari; 2 - 

qum  qatlam;  3  -  suv  o‘tkazmaydigan  qatlam;  4  -  burg  qudug‘i;  5  -  ta'minlanish  soxasi; 



N  -  bosimning 

balandligi. 

Pyezometrik  satx  balandligi  dengiz  yuzasi  yoki  nisbiy  olingan  gorizontal  tekislikka  nisbatan  aniqlanadi. 

Kartada xar xil pyezometrik satxlarni birlashtiruvchi chiziq gidroizopyez deb ataladi. 

Bosim  kuchi  suv  singuvchi  qatlamning  yer  yuzasiga  chiqan  qismining  mutloq  balandligi  bilan  suv 

ochilgan joy balandligining farqi orqali topiladi. Ayrim paytlarda suvli gorizontning ochgan quduqlardan suv 

yer  yuzasiga  fontan  bo‘lib  otilib  chiqadi.  Bosimli  suvlar  Yevropada  birinchi  marta 1126  yilda  frantsiyaning 

Artua  (qadimgi  nomi  Artiziya)  viloyatida  topilgan,  shu  sababli  artezian  suvlar  deb  ataladi.  Bosimli  suv 

gorizontlari  suv  o‘tkazmaydigan  qatlamlar  bilan  bo‘linib,  qat-qat  bo‘lib  joylashadi  va  yer  osti  suvlarining