Navoiy Davlat Konchilik institute ―Konchilik‖ fakulteti

Platforma-Yer  po‘stining  sust  xarakatchan  qismi  bo‘lib,  qit'adagi  asosiy  qurilmalardan  biri.  Bir  necha 

mln  km2  maydonni  ishg‘ol  etadi.  Burmali  o‘lkalar  o‘rnida  paydo  bo‘ladi.  Platformaning  tuzilishida,  odatda 

ikki  struktura  qavati  qatnashadi.  Pastki  qavat  kuchli  burmalanishga  uchragan  metamorfik  va  vulkan 

jinslaridan  tashkil  topgan  bo‘lib,  ularning  ichida  ko‘plab  intruziyalar  mavjud.  Yuqori  qavat  (cho‘kindi 

qoplama burmalanishga va metamorfizmga uchramagan, oralarida intruziyalar bilan kesilmagan sayoz dengiz, 

laguna  va  kontinental  yotqiziqlardan,  goxida  vulkon  jinslaridan  iborat)  3-7  qalinlikda  bo‘ladi.  Cho‘kindi 

qoplam  jinslari  deyarli  gorizontal  xolatda  yotadi.  Ular  turli  tartibdagi  kichik  intensiv  strukturalar  bilan 

murakkablashadi. Platformalarda nisbatan intensiv burmalanish quyidagi joylarda kuzatiladi: 1) tarkibida tuz 

yotqiziqlari bo‘lgan cho‘kmalarda, 2) qo‘shni burmalari o‘lkalarga tutash chet qismlarida, 3) avlokogenlarda, 

4) platforma asosidagi katta amplitudali yoriqlarga yondoshgan qismlarda. 

Asosidagi  tog‘  jinslarining  yoshiga  qarab  qadimgi  va  yosh  platformalarga  bo‘linadi.  Qadimgi 

platformaning asosi arxey va proterazoy eralarida  hosil bo‘lgan tog‘ jinslaridan tashkil topgan bo‘lib, yuqori 

qoplam keyingi eralarga mansub jinslardan tuzilgan. Bunday platformalarga Sharq, Yevropa, Sibir, Shimoliy 

Amerika,  Xitoy-Koreya,  Xindiston,  Afrika,  Avstraliya,  Janubiy  Amerika  va  Antarktida  platformalari  kiradi. 

Yosh  platformalarning  asosi  paleozoy  jinslaridan  tashkil  topgan.  Ustki  qoplam  jinslari  yuqori  paleozoy, 

mezozoy  va  kaynazoy  jinslaridan  tashkil  topgan.  Yosh  platformalarga  G‘arbiy  Sibir,  Turon  va  Skif  plitasi, 

G‘arbiy  Yevropa  va  boshqalar  kiradi.  Ba'zan  cho‘kindi  qoplam  bilan  asosi  orasidagi  oraliq  jinslar  guruxi 

yotadi. Platformalarda magmatik jarayonlar kuzatiladi, ammo u burmali o‘lkalardagi kabi kuchli kechmaydi. 

Magmatizm  maxsulotlari  nisbatan  bir  xil  tarkibda  bo‘lib,  bazalt  magmasining  maxsulidir.  Platformalarda 

seysmik  aktivlik  juda  sust,  faqat  yirik  yer  yoriqlari  va  kushni  burmali  ulkalarga  tutash  joylarda  ancha 

kuchlidir.  Issiqlik  oqim  darajasi  burmali  o‘lkalardagiga  nisbatan  2-4  marta  kichik.  U  yosh  platformalarda 

qadimgi  platformalardagiga  nisbatan  yuqoridir.  Qalqon  va  burmali  o‘lkalarga  tutashgan  perikraton  cho‘kma 

va  plita  platformaning  eng  yirik  tektonik  qurilmalari  bo‘lib  hisoblanadi.  Yuqorida  zikr  qilingan  barcha 

xususiyatlar  kontinental  platformalarga  xosdir.  Ular  zamindagi  yer  po‘stining  qalinligi  30-60  km  ni  tashkil 

qiladi. 

Kontinental  platformalardan  tashqari  okean  platformalari  xam  mavjud,  ular  joy  tuzilishiga  nisbatan 

tekis  bo‘lgan  okean  tubida  joylashgan.  Okean  platformalari  ostidagi  yer  po‘stining  qalinligi  5-7km  dan 

oshmaydi,  uning  tarkibida  granit  qatlam  yuk,  cho‘kindi  qoplam  yotqiziqlarining  qalinligi  juda  yupqa  (0,2  - 

1,0km gacha), ancha mo‘rt, yoshi yura davridan nariga o‘tmaydi, tekis yotadi.