Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Транспорт энергетика, коммунал тизимларидаги авария ва 
ҳалокатлар.Ёнғинлар. 
Темир йул авария ва ҳалокатлари. 
Темир йулдаги авариялар-табиий офатлар натижасида, шунингдек 
техника экспулатацияси, технологик жараёнлар, сифатсиз механик 
таъмирланиши, айрим шахсларнинг интизомсизлиги ва назорат йўқлиги 
оқибатида вужудга келиши мумкин. Улар ҳам ўз навбатида катта 
вайроналарга, ёнғин келиб чиқишига, портлашларга, КТЗМ билан 
зарарланишларга, поездлар ва темир йўлларнинг бузилишига, одамларнинг 
ҳалок бўлишига олиб келиши мумкин. 
Кўриниши: 
Ушбу транспорт турида учрайдиган фавқулодда вазият, ёнғинлар-
портлашларга, йўналишдаги вагонларнинг ишдан чиқишига, аҳолининг, 
йўловчиларнинг нобуд бўлишига вагонларидаги давлат бойликларининг 
нобуд бўлишига, қолаверса, содир этилган жойлардаги аҳоли ва ҳудудлар 
турли даражада зарар кўришига, айниқса турли заҳарли моддалар 
юклатилган вагонларда содир этилганда ҳудуддарнинг ва аҳолининг 
заҳарланишига олиб келувчи ҳолат. 
Асосий келиб чикиш сабаблари: 
Асосан, темир йўлларнинг носозлиги, ҳаракат таркибининг техник 
носозлиги, алоқа воситаларининг носозлиги, диспетчер алоқа боғловчи 
ходимларнинг аҳамиятсизлиги, совуққонлилигидир. Кўпинча ҳаракат 
таркибининг излардан чиқиб кетиши туқнашувлар, чорраҳалардаги 
тўқнашувлар, вагонларда ёнғин ва портлашларнинг содир этилишига олиб 
келади. Турли суюқ портловчи модааларни ташиш ҳолларда, қолаверса сув 
тошқинларида, кўчкиларда содир этилиш эҳтимоллари бор. Энг катта хавф 
туғдирувчи фавқулодда вазиятлар ёнувчан, портловчи, турли заҳарли 
моддаларни ташувчи юк цистерналарда, юк поездларида содир бўладиган 
воқеалардир. Ушбу фавқулодда вазиятларни бартараф этиш жуда оғир. Шу 
боисдан ҳам уларни олдиндан огоҳлантириш ишларини, келиб чиқиш 
сабабларини бартараф этиш мақсадга мувофиқ. 
Ушбу борада ҳудудларимизда ва бошқа давлатларда содир этилаётган 
фавқулодда вазиятлар жуда кўп. Энг аввало бу борада бундай фавқулодда 
вазиятнинг олдини олмоқ мақсадга мувофиқдир. 
Олдини олиш бўйича чора-тадбирлар. 
Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз 
вақтида ўтказилиши, хизмат муддати
қоидалари талабларига амал қилиш, 
бошқариш ва алоқа тизимларининг иш сифатини ошириш, диспетчерларнинг 
билим савиясини ошириш, уларнинг хизматини
яхшилаш ва ҳ.к. Жумладан 
“Фуқаро муҳофазаси тўррисида”ги қонуннинг 16-моддасида баён 
этилганидек “Фуқаро муҳофазаси соҳасида раҳбарлар ва мутахассисларни 

---

68 
тайёрлаш ва қайта тайёрлаш малака ошириш муассасалари, махсус ўқув-
услубиёт марказларида, шунингдек иш жойида амалга оширилади”. 
Ўзбекистон Республикаси фавқулодда вазиятларда уларни олдини 
олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида Вазирлар Маҳкамасининг 
558-сонли қарорига мувофиқ “Ўзбекистон темир йўллари” давлат 
акциядорлик компаниясига “Темир йўл транспорти воситаларидан авариясиз 
фойдаланиш, ташиш чоғида портловчи, ёнғин хавфи бўлган юклар ва КТЗМ 
хавфсизлигини таъминлаш тадбирларини ташкил этиш ва амалга ошириш” 
вазифалари юклатилади. 
Автотранспорт авария ва ҳалокатлар (шу жумладан, йўл транспорти 
ҳодисалари). 
Кўриниши: 
Транспортдаги фуқароларнинг ҳалок бўлишига, портлаш ва ёнғинларни 
чиқишига олиб келади. Агарда юк ташувчи автотранспортларда авария 
ҳолати содир этилганида, турли нефт, портловчи модда ёки заҳарловчи 
молдаларнинг авария содир этилган жойларда тарқалишига ҳамда ушбу 
ҳудуддаги аҳолининг нобуд бўлишига, заҳарланишига, бино ва 
иншоотларнинг бузилишига олиб келади. 
Келиб чиқиш сабаблари: 
Фуқароларимизнинг энг аввало транспорт ҳаракат хавфсизлиги 
қоидаларига риоя қилмаслиги, тезликни ошириши, спиртли ичимликлар 
истеъмол қилиб транспорт воситаларини бошқариши, қарама-қарши 
йўлларга чиқиб кетиши, техник носоз транспортларни бошқариши, қолаверса 
йўлларнинг талаб даражасида эмаслигидир. 
Асосан содир этилган авария ва ҳалокатлардан 70-80 фоизи ҳалокат 
содир этилгандан сўнг 2-3 соат ичида уларга тез тиббий ёрдам 
кўрсатилмаслигидан нобуд бўлишади. Транспортларда тиббий ёрдам 
қутиларининг йўқлиги, аҳолининг ва ходимларининг биринчи тиббий ёрдам 
кўрсатиш тадбирларини яхши билмаслиги, ушбу транспорт содир этилаётган 
аварияларда кўплаб инсонлар нобуд бўлишига олиб келмокда. Бу борада 
ДАН бошқармаси ходимларининг транспорт техник кўригини ўтказиш 
вақтида ушбу йўналишдаги масалаларга аҳамият бермаслиги, қолаверса 
турли давлат транспорт бошқарма бошлиқларининг этиборсизлигидир. Ушбу 
турдаги фавқулодда вазиятлар йил сайин ортиб бормокда, ачинарлиси ҳам 
шундаки, бегуноҳ фуқароларимиз бевақт оламдан кўз юммоқдалар.