1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Biopreporatlar ishlab chiqarish.  
33.Hayvonlar o’laksalarini zararsizlantirish va utilizatsiya qilish bo’yicha utilizatsiya 
qurilmalaridagi ishlarda doimiy va bevosita band bo’lgan xodimlar 5 soat 
34.Utilizatsiya 
korxonalarida 
hayvonlar 
o’laksalarini 
va 
konfiskatlarni 
zararsizlantirish va utilizatsiya qilishda doimiy va bevosita band bo’lgan xodimlar.  
 Murdalar va murda materiallari bilan bog’liq ishlarda band bo’lgan xodimlar.  
35.Vrach (shu  jumladan, bo’lim,  labaratoriyaga  rahbar  vrach), o’rta  va kichik tibbiy 
xodim, ishlab chiqarish xonalari farroshi. 5 soat 
36.Ilmiy-tadqiqot  institutlarining prozektor va  murdaxonalarda  ishlovchi  xodimlari  5 
soat 
Sud-tibbiyot ekspertizasi byurosi.  
37.Sud-tibbiyot eksperti (shu jumladan, bo’lim, bo’linma rahbari), murdalar va murda 
materiallari bilan  ishlash chog’ida. 5 soat 
38.O’rta  va  kichik  tibbiy  xodim,  murdalar  va  murda  materiallari  bilan  ishlash 
chog’ida. 5 soat 
Sog’liqni  saqlash,  ijtimoiy  ta’minot  va  ta’lim  muassasalari  tibbiy  xodimlarining 
umumiy kasblari.  
39.Laboratoriyalar,  bo’linmalar  va  bo’limlarning  murda  qonini  va  murda 
to’qimalarini tayyorlash va konservatsiyalashda band bo’lgan xodimlari. 5 soat 
Gamma-nurlantirish manbalari sifatida radioaktiv moddalarni qo’llash.  
40.Gamma-terapiyada va eksperimental gamma-nurlantirishda bevosita band bo’lgan 
xodimlar:  

---

 
72 
a)bemorlarga  radioaktiv  preparatlar  qo’yilgan  holda  xizmat  ko’rsatish  va  uning 
palatalarida 5 soat 
b)gamma-qurilmalar bilan ishlashda 5 soat 
v)radiomanipulyatsiya  kabinetlarida  va  labaratoriyalarida  gamma-preparatlar  bilan 
ishlashda 4 soat  
Rentgenli nurlanish  
41.Rentgen  spektral,  rentgen  tuzilmali  tahlil,  sanoat  rentgenografiyasi  qurilmalarida 
va rentgen panjaralari rastrlarini nazorat qilishda bevosita band bo’lgan xodimlar. 5 soat 
42.Rentget  diagnostikasida,  flyuorografiyada,  vizual  nazoratli  rotatsion  rentgen 
terapiyasi qurilmasida bevosita band bo’lgan xodimlar. 4 soat    
Rentgenli nurlanish, ultrabinafsha nurlanish, elektr magnit maydoni.  
43.Elektr-hisoblash  mashinalaridagi  video  terminallardagi  va  elektron-hisoblash 
tizimlaridagi ishlarda bevosita band bo’lgan xodimlar. 4 soat 
Xususan,  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  mahkamasining  1997  yil  11  martda 
qabul  qilingan  133-son  qarori  8-ilovasining  4,3-bandiga  binoan,  elektron-hisoblash 
mashinalari,  videoterminalar  va  elektron  hisoblash  tizimlarida  bevosita  band  bo’lgan 
xodimlar  ish  vaqtining  muddati  to’rt  soatdan  oshishi  mumkin  emas.  «Bevosita  band 
bo’lgan»  deb  yuritiluvchilarga,  masalan,  kompyuterda  matnlarni  terish  yoki  muayyan 
tartibda joylashtirish, dasturlar tuzish, kompyuter grafikasini bajarish vash u singari ishlar 
bilan  band xodimlar kiradi.  
To’liqsiz  ish  vaqti.  To’liqsiz  i  shvaqti  to’liqsiz  ish  kuni  yoki  to’liqsiz  ish  haftasini 
qamrab  oladi.  Ish  vaqti  to’liqsiz  deb  sanalishi  uchun  uning  muddati  aniq  qancha  soatga 
kamaytirilishi  qonun  hujjatlarida  belgilab  berilmagan.  Binobarin,  ish  vaqtining  muddati 
teng  yarmiga,  uch,  ikki  soatga  yoki  bundan  ham  kamroq  muddatga,  umuman,  qanchaga 
kamayishidan  qat’i  nazar  barcha  hollarda  to’liqsiz  ish  vaqti,  deb  hisoblanadi.  Shunday 
qilib  to’liqsiz  ish  vaqti-normal  yoki  qisqartirilgan  ish  vaqtining  bir  qismi  bo’lib,  uning 
muddati xodim bilan ish beuvchi o’rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi.  
To’liqsiz  ish  vaqti  bilan  qisqartirilgan  ish  vaqtining  mushtarak  jihati  ishning  davom 
etish  muhlati  bo’lib,  har  ikkala  holda  ham  bu  muhlat  ish  vaqtining  qonun  hujjatlarida 
belgilangan normal muddatidan kam bo’ladi.  
Shu  bilan  birga,  to’liqsiz  ish  vaqti  qisqartirilgan  ish  vaqtidan  anchalik  farq  qiladi, 
ularni amaliyotda to’g’ri qo’llash uchun bu farqlarni, albatta, bilib qo’llash kerak. Birinchi 
farqi  ularni  belgilash  tartibining  o’zida  ko’rinadi.  Chunonchi,  ayrimtoifadagi  xodimlar 
uchun ish vaqtining qisqartirilgan muddatini belgilash bevosita qonun hujjatlarida nazarda 
tutilgan. Ish beruvchi uni, hatto, ish vaqtining normal muddati doirasida uzaytirishga, shu 
jumladan, xodimning roziligi bo’lgan taqdirda ham uzaytirishga haqli emas.  
To’liqsiz  ish  vaqti  xususiga  kelganda  shuni  aytish  kerakki,  yuqorida  sanab  o’tildan 
tartibdan  farqli  ravishda  qonunda  faqat bir  narsa,  ya’ni  uni  belgilash  haqida  xodim  bilan 
ish  beruvchi  o’rtasida  kelshuv  tuzilishi  mumkin  ekanligi  ko’rsatilgan,  xolos.  Oyni  shu 
sababli, to’liqsiz ish vaqtini belgilashga mehnat shartnomasining qo’shimcha shartlaridan 
biri, deb qaraladi. To’liqsiz ish vaqtining qisqartirilgan ish  vaqtidan yana bir farqi-ularga 
haq to’lash boshqa-boshqa amalga oshirilishidadir. Masalan, olti kunlik ish haftasi asosida 
faoliyat  olib  borayotgan  korxonada  ikkita  xodimga  36  soatlik  ish  haftasi  muddati 
belgilangan  deylik.  Lekin,  ulardan  biri  voyaga  yetmagan,  ya’ni  yoshi  o’n  olti  bilan  o’n 
sakkiz  orasida.  Shu  bois,  kata  yoshli  xodim  ish  vaqtining  bu  muddati  to’liqsiz  ish  vaqti 
sanaladi va unga ishlab berilgan vaqtiga mutanosib ravishda haq to’lanishi kerak. O’spirin 
uchun  esa  36  soatlik  qisqartirilgan  ish  haftasi  ish  vaqtining  normasi  bo’lib,  unga  haq  ish 

---

 
73 
vaqtining  normal  muddatida  tegishli  lavozim  (vazifa)  bo’yicha  ishlayotganlarga 
to’lanadigan miqdorda to’lanishi lozim.  
Xullas,  umumiy  tartibning  mohiyati  shundan  iboratki,  to’liqsiz  ish  vaqti,  asosan, 
mehnat sharotnomasi taraflarining kelishuvga binoan belgilanishi mumkin.  
Qonun hujjatlarida xodimga uning iltimosiga ko’ra, ish beruvchi to’liqsiz ish vaqtini 
joriy  etishni  rad  qilish  haqli  ravishda  bo’lmagan  va  joriy  etishi  shart  bo’lgan  bir  necha 
hollar  nazarda  tutiladi.  Xususan,  mehnat  kodeksining  229-moddasida  ish  beruvchi 
zimmasiga  shunday  majburiyat  yuklatilgan,  unga  ko’ra,  homilador  ayollarning  yoki  o’n 
to’rt yoshga  to’lmagan bolasi (o’n  olti  yoshga to’lmagan  nogiron bolasi) bor ayollarning 
iltimosiga ko’ra,  ularga to’liqsiz  ish  vaqti  joriy etilishi shart.  Binobarin,  ish  beruvchi ona 
g’amxo’rligidan  bebahra  qolgan  bolalarni  tarbiyalayotgan  ularning  o’z  otasi  yoki  boshqa 
qarindoshlarining,  shuningdek,  o’z  vasiyligi  va  homiyligida  voyaga  yetmagan  bolalar 
bo’lgan  vasiylar  va  homiylarning  to’liqsiz  ish  vaqti  belgilash  xususidagi  iltimosini  ham 
qanoatlantirishi zarur. Mehnat Kodeksining 229-moddasida ko’rsatilishicha, tegishli tibbiy 
xulosa  bo’lgan  taqdirda  oilaning  betob  a’zosini  parvarish  qilish  bilan  band  bo’lgan 
shaxsga ish beruvchi to’liqsiz ish vaqti belgilashga majbur. Shu Kodeks 220-moddasining 
ikkinchi qismi talablariga binoan, TMEKning ishlayotgan nogironlarga to’liqsiz ish vaqti 
joriy etish haqidagi tavsiyalarini bajarish ish beruvchi uchun majburiydir.  
Mehnat  Kodeksining  119-moddasining  uchinchi  qismiga  binoan,  to’liqsiz  ish  vaqti 
shartlari  asosida  ishlayotgan  xodimlar  mehnatiga  mansab  maoshi  hisobidan  kelib  chiqib 
ishlangan  vaqtga  mutanosib  ravishda,  mehnat  haqi  ishbay  asosida  bo’lganda  esa,  ishlab 
chiqarilgan mahsulotga qarab haq to’lanadi.  
To’liqsiz  ish  vaqti shartlari asosida  ishlaydiganlarga boshqa  xodimlarga bo’lganidek 
ish  haqiga  shaxsiy  ustamalar  va  Rag’batlantirish  yo’sinidagi  boshqa  pul  to’lovlari 
belgilanishi mumkin.  
 
Ish vaqti rejimi.