1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги



Download 1,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/177
Sana27.03.2021
Hajmi1,58 Mb.
#62111
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   177
Bog'liq
mehnat va mehnat munosabatlari sotsiologiyasi

Aholi  daromadlari-bu  aholi  yoki  uning  oila  a’zolari  tomonidan  ma’lum  davr  ichida 
olingan yoki ishlab chiqarilgan pul va natural mablag’lar yig’indisidir.  
Daromadlar  pul  va  natural  shaklda  bo’lishi  mumkin.  Aholining  pul  daromadlari 
mehnatkashlar  uchu  nish  haqi  hisobidagi  barcha  pul  mablag’lari  tushumi;  pensiyalar, 
stipendiyalar,  turli  nafaqalar;  mulkdan  foiz,  dividentlar,  foyda,  renta  ko’rinishidagi 
daromadlar;  aktsiyalar,  qimmatli  qog’ozlar,  ko’chmas  mulk;  chorva  hayvonlari,  tomarqa 
xo’jaligi  mahsulotlari,  turli  buyumlar  va  boshqa  tovarlari  sotishdan  tushadigan  pul 
tushumlari, turli xizmatlar ko’rsatish uchun haqLar va hokazolardan tashkil topadi.  


 
137 
Ish  haqi  ko’pchilik  aholining  asosiy  daromadi.  Rivojlangan  mamlakatda  jami 
daromadlarning  70-80  foizini  ish  haqi  tashkil  etadi.  Ish  haqi  –yollanib  ishlovchilarning 
ishlab  topgan  daromadi,  ishlovchilar  va  ularning  oilasini  boqish  uchun  ketadigan 
tirikchilik  voistalarini  xarid  eti shva  pul  jamg’armasini  hosil  qilish  uchun  ishlatiladi.  Ish 
haqi uch qichmdan tashkil topadi:  
1.Asosiy ish haqi.  
2.Mukofot tarzidagi (bonus) ish haqi. 
3.Belgilangan ish vaqtidan ortiqcha ishlaganlik uchun beriladigan pul to’lovi.           
Ishlovchining  qo’liga tegishiga qarab, ish  haqi  brutto (umumiy)  va netto (sof)  ish  haqiga 
bo’linadi. Brutto ish haqini yalpi, ishlovchi hisobiga yozilgan ish haqi  desa ham bo’ladi. 
Netto  ish  haqi  esa  yalpi  ish  haqidan  har  xil  to’lovlar  chigirib  tashlagandan  so’ng, 
qoladigan sof ish haqi, ya’ni ishlovchining hamyoniga kelib tushadigan puldir.  
                                                               
 
 
 
 
Bajarilgan ishni o’lchami mezonga qarab ish haqi vaqtbay va ishbay (donabay) ish 
haqiga  bo’linadi.  Vaqtbay  ish  haqi  ma’lum  malaka  va  tajriba  ega  bo’lgan  xodimning 
ishlagan  vaqtiga,  ya’ni  necha  kun  yoki  soat  ishlaganiga,  vaqt  sarfiga  qarab  to’lanadi. 
Ishbay  ish  haqi  muayyan  malakali  ishchi  yaratgan  sifati  tovar  miqdori  yoki  bajargan  ish 
hajmi  uchun  oladigan  haqidir.  Uning  miqdori  mehnat  unumdorligiga  nisbatan  to’g’ri 
mtanosiblikda  o’zgaradi.  Masalan,  ishchiga  bir  dona  mahsulot  uchun  40  so’m  ish  haqi 
belgilangan. U bir ish kunida 5 dona mahsulot yaratsa, 200 so’m, agar ish unumini oshirib, 
6 ta mahsulot yaratsa, 240 so’m oladi.  
 
Ish  haqining  miqdori  o’zgaruvchan  bo’lib,  bu  o’zgarish  asosan  uch  omil  ta’sirida 
yuz beradi:  
1.Ish haqiga talab va uning taklifi. Ish kuchi tovar bo’lar ekan, uning narxi bo’lgan 
ish  haqi  mehnat  bozoridagi  talab  va  taklif  nisbatiga  bog’liq  bo’ladi.  Mehnatga  talab 
oshganda  ish  haqi  ko’payadi,  mehnat  taklifi  oshganda  esa  ish  haqi  kamayadi.  Mehnat 
bozoridagi talab va taklif tenglashgan taqdirda muvozanat ish haqi yuzaga keladi, ish haqi 
bir me’yorda saqlanadi.  
Ish  kuchiga  talab  400  kishini  tashkil  etadi,  uni  mehnat  bozori  qondirdi.  Ish  kuchi 
bozorida  talab  va  taklif  tenglashganda  ish  haqi  4000  so’m  darajasida  muvozanatlashadi. 
Agar talab oshsa, ish haqi 6000 so’m yoki 7000 so’mga yetishi taklif ko’paysa, 3000 yoki 
2500 so’mga tushishi mumkin.  
2.Mehnat  unumdorligi.  Ish  haqitalab  va  taklifdan  qat’i  nazar,  mehnat  unumdorligi 
ta’sirida  ham  o’zgaradi.  Ish  bilan  bandlik  sharoitida  ish  haqi  mehnat  unumdorligi  oshsa 
ko’payadi yoki aksincha.  
3.Bozor uchun ishlay  bilish. Ish  haqi  umuman  ishlaganlik  uchun emas, balki bozor 
talabiga mos ravishda bajarilgan mehnat uchun beriladi. Tovarlar bozorbop bo’lib, yaxshi 
sotilsa,  ish  haqi  ko’payadi,  ular  bozorda  o’tmay  qolsa,  ish  haqi  kamayadi.  Firmalar 
tovarlarini sota olmasligi oqibatida ishchilarga ish haqini vaqtida to’lay olmaydi yoki uni 
kam to’laydi.  
Pensiya  daromadning  maxsus  turi  bo’lib,  u  qarilik  yoki  nogironlik  tufayli  ishga 
yaramay  qolganlarga  davlat  va  firmalar  tomonidan  to’lanadi.  Qarilik  pensiyasi  ishlab 
topilgan,  lekin  berilishi  kechiktirilgan  daromadga  kiritiladi.  Har  bir  kishi  ishlagan 
kezlarida  topgan  pulining  bir  qismini  pensiya  jamg’armasiga  o’tkazib  boradi,  bu  pul 

Download 1,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   177




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish