Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Шартли боғланишлар ҳосил бўлишида пўстлоқ ости тузилмалари-
нинг роли:
Шартли боғланишларнинг жойини аниқлаш учун бош миянинг 
айрим қисмларини олиб ташлаган ҳолда шартли рефлекслар усулидан фойда-
ланилади. Бундай тажрибалар ҳар хил ҳайвонларда ўтказилган. 
Тажрибалардан маълум бўлишича, бош мия катта яримшарлари пўстлоғи 
бўлмаган ҳайвонларда ҳам жуда оддий шартли рефлекслар ҳосил қилиш мум-
кин экан, лекин бу рефлекслар жуда қийинлик билан ҳосил бўлади. Бош мия 
пўстлоғи олиб ташланган ит тажриба олиб бораётган лаборантни анчагача тани-
маган, мустақил равишда овқат еяа олмаган, овқат еб бўлиб, чуқур уйқуга кет-
ган, бутунлай қимирлай олмай қолган ва ҳоказо. 
Шатли рефлекс ҳосил бўлишида мия пўстлоғи ва пўстлоқ ости тузил-
малари функционал ҳолатининг ўзгариши:
Шартли рефлекс ҳосил қилин-
ганда мия пўстлоғи ҳужайраларининг қўзғалувчанлиги ортади, электроэнсефа-
лограмма (ЕЕГ) ўзгаради, доминанта вужудга келади. 
Шартли рефлекс ҳосил қилинган дастлабки даврда мия пўстлоғи ҳужайра-
ларида биоэлектрик фаоллик ортади, нейронлар фаоллашади. Шартли рефлекс 
ҳосил бўлиши жараёнида таъсирловчиларга жавоб табиати ўзгаради. 
Чамалаш рефлексининг аҳамияти:
Шартли рефлекс ҳосил қилишда 
чамалаш (ориентирлаш) рефлексининг аҳамияти жуда катта, бу рефлексни И.П. 
Павлов «Нима деган?» деб атаган. 
Чамалаш рефлекси турлича намоён бўлади. Ташқи муҳитнинг бир оз ўзга-
риши бош, кўз, қулоқ, бутун гавдани таъсир берилган томонга қараб айланти-
рувчи мускул ҳаракатини пайдо қилади. Айни вақтда кўз қорачиғи кенгаяди, 
юрак қон томир системаси, нафас олиш системасида ўзгариш юзага келади, 
электрик фаоллик ўзгаради. Терининг қаршилик кўрсатиши камаяди ва ҳоказо. 
Чамалаш рефлекси мураккаб реакция ҳисобланади, у компонентларни 
ягона бир системага бирлаштирувчи омилдир. 
Юқори тартиб шартли рефлекслар.
Шартли таъсирловчини шартсиз 
таъсирловчи билан мустаҳкамлаб ҳосил қилинган шартли рефлекс биринчи 
тартиб шартли рефлекс дейилади. Ана шу шартли рефлекс асосида янги шартли 
рефлекс ҳосил қилиш мумкин. Бу ҳосил қилинган шартли рефлекс иккинчи 
тартиб шартли рефлекс дейилади. Масалан, итда лампочкани ёқиб, сўлак 
ажралишига шартли рефлекс ҳосил қилинса, унга қўшимча равишда қўнғироқ 
чалиб, янги шартли рефлекс ҳосил қилиш мумкин.