Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Соматик нерв системаси
- сезувчи ва харакатга келтирувчи нерв 
толаларидан иборат нерв тизими, тери ва ҳаракат таянч аппаратини 
таъминлайди. 
Соматотропин
- гипофиз гормони, ўсиш гормони деб ҳам юритилади. 
Оқсил, ёғ ва углеводлар алмашинувига таъсир кўрсатади. Кўпроқ ажралса 
бўйнинг тез ўишига, кам ажралса паканаликка олиб келади. 
Узоқни кўриш
, гиперметропия - кўзнинг оптик қисмининг нур синдириш 
даражасининг пасайиши билан боғлиқ. Кўпинча киши ёшига боғлиқ. 35-40 
ёшдан кейин одатдаги узоқликда жойлашган (30-35 см) майда ёзувларни ўқиш 
қийин бўлиб қолади. Бунинг асосий сабаби кўз гавҳарининг керакли миқдорда 
қабариқ ҳолга келиши памалга ошмайди ва оқибатда нарса, пердметлараинг 
акси тўр пардага эмас, унинг орқасига тушади. Бундай аҳволни тузатиш учун 

---

224 
қабариқ линзали кўзойнаклардан фойдаланилади. 
Фагоцитоз
- организм учун ёт бўлган микроблар, вируслар, ҳужайралар, 
ҳужайра қолдиқлари ва ёт моддаларнинг махсус ҳужайралар ва бир ҳужайрали 
организмлар томонидан ушлаб зарарлантирилиши (ҳазм қилиб юборилиши). 
Фагоцитоз ҳодисаси 1882-йили И.И. Мечников томонидан очилган. Бу 
хусусиятга эга бўлган ҳужайраларни уфагоцитлар деб атади. 
Шабкўрлик
- кўзнинг тўр пардаси таёқча ҳужайраларида органик 
ўзгаришлар ёки шу ҳужайра таркибига кирадиган модда радопсининг 
этишмаслиги натижасида қоронғида кўрмаслик. Истеъмол қилинадиган овқат 
таркибида витамин А нинг бўлмаслиги шабкўрликка олиб келади. Унинг 
олдини олиш учун мунтазам равишда витамин А га бой овқатлар, сариёғ, 
жигар, тухум, сут, балиқ ёгки, кўкатлар истеъмол қилиб туриш керак. 
Шартли рефлекслар
- биринчи марта И.П. Павлов томонидан 1903-йилда 
асосланган, одам ва ҳайвонларнинг индивидуал ҳаёти давомида вужудга 
келадиган мосланиш реакцияси. У туғма бўлмайди, йўқолиб ва янгидан ҳосил 
бўлиб туради. 
Шартли рефлекс ҳосил бўлиши учун аввало икки хил шартсиз ва шартли 
қитиқлагичлар бўлиши керак. Агар итга қўнғироқ чалиб, кейин овқат берилса 
ва бу ҳолат бир неча бор такрорланса, қўнғироқ чалинишининг ўзи сўлак 
ажралишининг бошланишига олиб келади, яъни шартли рефлекс ҳосил бўлади. 
Шартли рефлекс ҳосил бўлиш механизми қуйидагича: мия ярим шарлари 
пўстлоғи ва пўстлоқ ости қисмларидаги шартли ва шартсиз таъсирларнинг 
марказлари ўзаро вақтинча боғланади. Шартли рефлекслар ҳақидаги таълимот 
физиологияда янги йўналиш - олий нерв фаолияти физиологиясини яратди. Бу 
йўналиш инсон психологиясини ҳар томонлама ўрганиш имкониятларини 
яратди.