Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Мавзу – 12.
Моддалар ва энергия алмашинуви 
Овқатланишнинг ёшга хос хусусиятлари 
 
Овқатланиш 
- энергия сарфлни қоплаш, ҳужайралар ва тўқималарни 
тузиш ва янгилаш, организм функцияларини идора қилиш учун организмга 
зарур озиқ-овқат моддаларнинг кириши, ҳазм бўлиши, сўрилиши ва сингиши 
жараёнларининг йиғиндисидир. Алмашинув жараёнларига ҳазм йўлларида 
сингигандан кейин сўрилган овқатнинг таркибий қисмларигина қўшилиши 
мумкин. Зарур миқдордаги оқсиллар, ёғлар, углеводлар, витаминлар, биоген 
моддалар ва сув керакли нисбатда организмга киритилган тақдирдагина 
овқатланиш организмнинг нормал ҳаёт фаолиятини таъминлайди. 
Болаларда моддалар алмашинуви мураккаб жараён бўлиб, унинг ўзгариши 
организмда бир вақтда бир-бирига қарама-қарши бўлади. Ассимиляция орга-
низмдаги синтезга боғлиқ бўлган барча ҳодисаларни бирлаштириб, ўсиш ва 
ривожланиш, организмни ҳаёт учун зарур бўлган моддалар билан таъминлаш ва 
уларни сарфлаш билан ифодаланади. Диссимиляция моддалараинг парча-
ланиши ва оксидланиши, ҳамда уларни организмдан ажратиб чиқарувчи жара-

---

148 
ёндир. Ассимиляция жараёни организнидаги ўсиш ва ривожланиш қонун-
ларини ифодалайди. Масалан, болалик даврида оқсилга бўлган талаб катта 
ёшдаги организмга нисбатан кўпроқ бўлади. Болаларда асосий моддалар 
алмашинуви миқдори катталарга нисбатан 1,5-2 баробар кўпдир. Асосий 
моддалар алмашинувининг нисбий миқдори турли ёшда 1 кг/ккал тана вазнига: 
2-3 ёшда 55, 6, 7 ёшда 42, 10-13 ёшда 34, катталарда 24 ни ташкил қилади. 
Болалик ва ўсмирлик даврида куч сарфланиши қуйидагича ифодаланади: 
1-5 ёшдаги болаларда бу 80-100 ккал, 13-16 ёшдаги ўсмирларда 65-50 ккал ва 
катта ёшдаги кишиларда 45 ккал ни ташкил этади (ҳар бир кг вазнига нис-
батан). Куч сарфланиши ва асосий моддалар алмашинувининг ошишига қараб 
болалар ва ўсмирлар овқатланишини ташкил қилиш лозим. Болалик ва ўсмир-
лик ёшида куч сарфламшининг турли даражада ўзгариб боришини эътиборга 
олган ҳолда таркибида оқсил - 24%, ёғ - 21%, ва карбонсувлар- 55% бўлган 
озиқ-овқат истеъмол қилишзарур. Балансланган озиқа моддалари организмнинг 
пластик жараёнини таъминлайди.