Har bir millat va xalqning kamolotida ona tilining o`rni benihoya kattadir

2.3 Morfologik interferensiya
 
Ma’lumki, tilning grammatika qismi morfologiya hamda sintaksis 
bo`limlaridan iborat. Morfologik interferensiya so`z yasalishida, so`z o`zgarishi 
qoidalari (paradigmalari), so`zning morfem tarkibi, har bir morfemaning 
funksional-semantik tomonlari va distribusiyasi, har bir so`z turkumiga xos 
morfologik kategoriyalarida sodir bo`lishi mumkin.
 
O`zbek tili tipologik tasnif bo`yicha agglyutinativ xarakterdagi tillar 
guruhiga kiradi. Bunday tipdagi tillarda affikslar standart va aksariyat bir 
ma’nolilik xususiyatiga ega, o`zak fonetik jihatdan o`zakning tovush tomoni 
muhim bo`ladi, uning tarkibida yuz bergan o`zgarish grammatik funksiya 
bajarmaydi, o`zak bilan affiks o`zaro zich bog`lanmagan bo`ladi, o`zak mustaqil 
so`z kabi alohida qo`llanish xususiyatiga ega.
Rus, tojik, ingliz tillari morfologik sistemasida o`zbek tiliga 
o`xshamagan bir qancha xususiyatlar mavjud. Masalan, rus tili morfologik 
qurilishi o`zbek tili morfologiyasiga nisbatan ancha murakkab, o`zgacha: so`z 
yasalishi, so`z o`zgarishi, so`z turkumlari va ularga xos kategoriyalar ifoda va 
mazmun planda keskin farq qiladi, so`zning morfem tarkibi o`ta murakkab 
xarakterga ega.Ana shunday rus tili morfologik o`zgachaliklari agglyutinativ 
xususiyatga ega bo`lgan tilda gapiruvchilar uchun rus tilida nutq yaratish 
jarayonida ona tilining morfologik sistemasi to`siqlik qilmay qolmaydi. Ayrim 
noo`xshash o`rinlarda morfologik interferensiya sodir bo`lib turadi: rus tilini yuqori 
darajada bilmagan o`zbekning друзья deyish o`rniga други deyishi 
я 
olmoshining 
дательний падежи мне bo`lishiga hayron bo`lib ajablanishi morfologik 
interferensiya oqibatidir.Tadqiqot ishlarini olib borish jarayonida biz o`zbek va 

---

tojik tillarining morfologik strukturalari o`zgachaligi ta’sirida vujudga 
kelgan morfologik interferensiyaga misol uchratmadik. Buni o`zbek hamda tojik 
tillarining uzoq muddatli aloqalari ta’sirida morfologik tuzilishlarida shakllangan 
muvofiqlik bilan izohlash mumkin. Masalan, o`zbek tili ta’sirida tojik tilining 
shimoliy shevalarida ayrim old ko`makchilar agglyutinativ xarakterdagi affiksga 
ixtisoslashdi va bu holat tojik tili shevalari uchun normal holatga aylandi:
Bugun men maktabga boraman. 
(o`zbek adabiy tili)
Imro’z man ba maktab meravam. 
(tojik adabiy tili)
Imruz man maktabba meravam. 
(tojik tilining Rishton shevasi)
Dastlab, tojik tili sistemasiga bunday ta’sir morfologik interferensiya deb 
tushunilgan bo`lsa-da, hozir neytral munosabat yuzaga kelgan:
Akang qani? 
(o`zbek adabiy tili)
Akam maktabda.
Birodarat kujost? 
(tojik adabiy tili)
Birodaram dar maktab ast.
Akot gujonda? 
(tojik tilining Rishton shevasi)
Akom maktabanda.
Grammatik interferensiya ko`p marotaba takrorlanish natijasida individual 
nutqdagi xususiy holatdan butun bir sheva egalari uchun normaga, umumiy 
qoidaga aylanishi mumkin.