B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 BARGNING OSTKI VA USTKI TOMONIDAGI 
TRANSPIRATSIYANI XLORLI KOBALT QOGOZI YORDAMIDA 
ANIQLASH (SHTAL USULI). 
Mashg‗ulot uchun kerakli asbob-anjomlar: bir necha tur o‗simliklar 
bargi, pinset, filtr qog‗ozi, 3-5 % li xlorli kobalt eritmasi (CaCl
2
), buyum 
oynasi, ip, elektr plitkasi, eksikator. 
Tajribaning nazariy asosi.
Biz transpiratsiyaning 2 turga bo‗linishi 
to‗grisida fikr yuritgan edik. Bargning ustki qismidagi transpiratsiya 
kutikulyar hisoblanib, ostki qismining transpiratsiyasida asosan og‗izchali 
transpiratsiya kuzatiladi. Ushbu nazariy bilimni amaliyotda tekshirish 
uchun xlorid kislotasining kobalt tuzidan foydalaniladi. Bu tuz tarkibida 
suv bo‗lganda pushti rangga bo‗lmadi, bu tuz quritilganda uning 
tarkibidagi suv buglanib ketishi natijasida ko‗k rangga kiradi. quritib 
qo‗yilgan ko‗k rangli CaCl
tuziga solingan qog‗oz nam havoda qoldirilsa 
yana pushti rangga kiradi. O‗simliklar bargidagi transpiratsiya aniqlashda 
CaCl
2 
tuzining yuqorida qayd qilingan xususiyatidan foydalaniladi. 
Mashg‗ulotni boshlashdan oldin uzunligi 5 sm eni 2 sm keladigan filtr 
qogozi bo‗lakchalariga CaCl
2
tuzining 3-5 % li eritmasi shimdiriladi. Bu 
pushti rangli qog‗oz bo‗lakchalari elektr plitkasi ustida quritiladi va qog‗oz 
ko‗k rangni oladi. 
Ishning borishi
. Eksikatordagi quritib tayyorlab qo‗yilgan xlorli 
kobalt qog‗ozining bo‗lakchasi pinset yordamida olinib, bargning ustki va 
ostki qismiga qoplanadi. Havo tarkibidagi namlik qog‗ozga ta‘sir etmasligi 

---

99 
uchun uning usti va osti buyum oynasi bilan qoplanadi. Buyum oynasi 
qo‗yilgan vaqt belgilanadi, bir necha minut o‗tgandan so‗ng ko‗k rangli 
qog‗oz pushti ranga aylanganligi payqaladi va bu vaqt ishchi daftarga 
yozib qo‗yiladi. Bu usul yordamida bir necha tur o‗simliklarning barglari 
olib transpiratsiya tezligi aniqlaniladi. YAqqol misol qilib soyada va 
yorugda o‗sgan o‗simlik barglari olinib kuzatilsa bo‗ladi. 

Nazorat savollari 
1.
Fiziologiq tajribalarda nimolarni o‗rganiladi? 
2.
Fotosintez deb nimaga aytiladi? 
3.
Fotosintez potenzial anday aniqlanadi? 
4.
Fotosintez mahsuldorlik kanday aniqlanadi? 
5.
O‗simlikning barg satxi kanday aniqlanadi? 
6.
Barglardagi asosiy tarnspiratsiya bargning qaysi qismiga to‗gri 
keladi (ostkimi, ustkimi)? 
7.
Soyada va yorug‗dagi barglarning tarnspiratsiyasini tushuntiring. 
8.
Qanday o‗simlik barglarida transpiratsiya tezligi katta bo‗ladi? 

---

100