|
Sun'iy intellekt tizimlari va bilimlarni tasvirlash modellari.
Sun'iy intellekt
— bu inson o'y-fikrini Kompyuter da aks ettiruvchi dasturlar
tizimidir. Bu kabi tizimlar yaratish uchun, aniq bir masalani yechuvchi kishining fikr
jarayonini o'rganish va shu asosda Komp’yuter tushunadigan tilda dastur tuziladi. Bu
sohada asosan, «nima bo'ldi, agar» turdagi evristik (noformallashgan) vazifalar jarayoni
Kompyuter da hal etiladi. Bunda asosiy g'oya «qanday hal etish kerak» degan vazifani
beruvchi eski formallashgan algoritmlardan predmetli soha mutaxassislari tomonidan
jamlangan bilimlar bazasida «nimani hal etish kerak» degan mantiqiy dasturlashtirishga
o'tishdir.
Sun'iy intellektning (SI) intellektual xarakterdagi masalalar-ning yechilish
usullarini EHM yordamida o'rganuvchi fanning hayotda qo'llanib rivojlanib borishidan
ekspert tizimlar (ET) vujudga keldi. ET lar asosini predmet sohasi ma'lumotlari haqidagi
axborot kiritilgan bilimlar bazasi tashkil etadi. Bilimlarni ET ga taqdim etishning ikki
asosiy shakli: faktlar va qoidalar mavjud. Faktlar — hodisa va jarayonlarning miqdoriy
va sifat ko'rsatkich-larini qayd etadi. Qoidalar — odatda sabab va oqibatlarni bog'lovchi
mantiqiy sharoitlar ko'rinishidagi faktlararo nisbatlarni bayon etadi.
SI tizimlari 40 yildan ko'proq tarixiy rivojlanish jarayonini boshidan kechirgandir.
Paydo bo'lishidanoq teoremani avtomatik isbotlash, mashina tarjimasi (bir mashina
tilidan boshqa tilga o'girish), tasvirlarni o'rganish va tahlil qilish, robotlar ishini
rejalashtirish, o'yinlar algoritmi va strategiyasi kabi yechimini kutayotgan masalalarni
qamrab olgan yechimni topish.
Ekspert tizimlar — bu malakali ekspertlar darajasida foydalanuvchilar qarorlarini
tayyorlashning tor ixtisoslashtirilgan sohasida bilimlarni qayta ishlash tizimlaridir.
ETlarga maslahat berish, tahlil qilish, konsultatsiya berish, diagnoz qo'yishdek
nozik masalalar yuklatilgan.
ETlarni sanoat korxonalarida qo'llash ish unumini va mutaxassislarning
malakasini oshirish imkonini beradi.
Bilimlarni to'plash va uzoq vaqt saqlash ETlarning eng muhim afzalligi
hisoblanadi. ETlar axborotlarga nisbatan obyektivdir. Bu o'z navbatida o'tkazilayotgan
tajriba sifatini oshiradi, juda ko'p bilimlarni talab qiladigan masalalarni hal etishda
xatolikning yuzaga kelishini kamaytiradi.
ET larni yaratilishida bir qator qiyinchiliklar vujudga keladi. Bu awalambor
foydalanuvchining ishlab chiqiladigan tizimga qanday talab qo'yilishini bilmaganligidan
kelib chiqadi. Shuningdek psixologik tartibda, ya'ni bilimlar bazasini yaratishda ekspert
«mashina mening o'rnimni egallashi mumkin» degan asnoda ish tutib, bilimlar bazasini
keng bo'lishiga intilmasdan, balki bunga qarshilik qilishi mumkin. Lekin, bu qo'rqishlar
asossizdir, chunki ET fikr yuritish qobiliyatiga ega emasdir. Bu esa ular bilimlarini
oshirish mumkin emasligini ko'rsatadi. Keyingi vaqtlarda mustaqil o'qib, bilim olish
imkoniyatiga ega bo'lgan tizimlar ishlab chiqish ustida ishlar olib borilmoqda.
Sun'iy intellektning dasturlashtirishga ta'siri.
Biror bir masalani yechishda inson
miyasi o'zida bor bilim-ning barchasini ishga solmasdan, shu masalaga taalluqli bilimlar-
nigina ishga soladi. Ma'lum bir masalani echish uchun, anoanaviy yo'l bilan ham dastur
(DASTUR) tuzish mumkin yoki sun'iy inetellekt usulida ham dastur tuzish mumkin.
Vaholanki, sun'iy intellekt usulini qo'llash masalani yechishni ancha yengillashtirar va
tezlashtirar ekan. Tuzilgan dasturlarning alohida olingan qismi aniq bir ishni bajaradi.
Biroq sun'iy intellekt asosida tuzilgani alohida xususiyatga ega. U xarakter jihatidan
inson intellektiga yaqin, ya'ni ozgina o'zgartirishlar yoki ozgina qism informatsiya
dasturni butun strukturasini o'zgartirmaydi. Bu holat (гибкость) dasturlash jarayonida
yuqori samara beradi, dasturlash «tushunish» yoki «fikr» qilish imkoniyatini beradi.
Sun'iy intellekt masalani yechish jarayonida inson fikriga tayanadi. Inson
miyasini ishlash prinsipi juda murakkab jarayon bo'lib, olimlar bu qiyin intellekt
mexanizmini o'rganishmoqda. Biroq, sun'iy intellekt tizimida dastur tuzish uchun etarli
bilimlar mayjud.
Bilimlar bazasi.
Sun'iy intellekt sitemasida bilimlar bazasi muhim o'rin egallaydi.
Shu sohaning ilg'or mutaxassisi Stenford universiteti professori Edvard Feyganbaum
bilimlar asosida, Komp’yuter ga tuzilgan intellektual dastur juda qiyin bo'lib, bunda
ekspertga murojaat etishni ta'kidlaydi. O'zi sun'iy intellekt atamasi aniq bir tushuncha
bo'lmay, biz uni sinonimi sifatida «Ekspert tizimlar» va «Bilimlarga asoslangan tizimlar»
tushunchalarini ishlatamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
