O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

6.5-jadval. 
Ikkilamchi xom ashyoni minorali pechda
eritishdan hosil bo‘lgan mahsulotlarni kimyoviy tarkibi 
Eritish 
natijasida 
hosil 
bo‘lgan 
mahxulot
-lar 
Cu 
Zn 
Sn 
Pb 
Ni 
SiO
2
CaO 
FeO 
Al
2
O
3
Qora mis 
80-87 2-6 0,7-1,8 1-2 
0,5-3,0 
- 
- 
- 
Shlak 
0,7-0,8 6-9 0,1-0,2 0,2-0,5 0,03-0,2 23-29 8-14 35-40 9-13 
Chang 
10-15 25-30 0,2-0,3 3-4 
- 
15-20 
2-3 10-12 
3-5 
Minora pechlarda eritishda 65-70 foiz qalay qora mis tarkibiga, 25-30 foizi 
shlakka, 2-4 foiz chang va gaz tarkibiga o‘tadi. Qora misni konverterlashda qalay 
tarkibli konvertir shlaklari olinadi va bu shlak tarkibidagi qalayning asosiy qismi 
tozalab olinadi.
 
Pechning shaxta qismida erigan eritma, pech tindirgichida tindiriladi. SHlak 

---

169 
to‘xtovsiz shlak quyuluvchi kovshga to‘kilib turadi. Tindirilgan qora mis pech 
o‘chog‘idan tuynuk orqali cho‘michga chiqib turadi.
Sinflarga bo‘lingan, sifatli mis tarkibli temir-tersaklar va chiqindilarning qayta 
ishlash uchun xorijiy davlat korxonalari Asarko firmasi yaratgan minorali 
pechlarni ishlatadi. Ular qiizdirilgan havo qo‘llanib, tabiiy gazda ishlaydi. Pechga 
31 dona miqdordagi gorelkalar o‘rnatilgan. Ushbu gorelkalar pech balandligi 
bo‘yicha to‘rt qator joylashtirilgan. Nisbatan o‘lchami katta bo‘lmagan pechlarda 
(balandligi 9 m, yuqori qismini diametri 1,75 m), ishlab chiqarish unumdorligi 70-
75 t/soatni tashkil qiladi. 
6.2.2. Qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan xomaki misni 
 konvertirlash va
 
rafinirlash (tozalash) 
Qora misni konvertirlash, mis shteynlarini konvertirlashdan farq qiladi. 
Shteynlarni konvertirlashda asosiy masalalar oltingugurtni gazga o‘tkazish, temirni 
shlakka o‘tkazish va tayyor mahsulotdan xomaki mis olish bo‘lsa, qora misni 
konvertirlashdan maqsad maksimal darajada metall aralashmalarini misdan 
tozalash va standartga to‘g‘ri keladigan xomaki mis olishdir (6.11-rasm). Shu bilan 
birga qora misni konvertirlash qayta ishlashni asl rafinirlovchi (tozalovchi) jarayon 
deb bo‘lmaydi. Mis metallurgiyasida olovli rafinirlash jarayoni deyilganda, asosan 
Cu
2
O + Me 

2Cu + MeO 
almashinish reaksiyasi bo‘yicha yuz beradigan aralashmalarni ajratish jarayoni 
tushuniladi. 
Qora misni konvertirlashda asosiy reaksiyasi, metallni kislorod bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro ta’siriga asoslangan: 
Me + 0,5O
2
= MeO 
Konverterga qora mis suyuq holda quyiladi, sinflarga ajratib tayyorlab 
qo‘yilgan mis tarkibli temir-tersaklari va chiqindilari yuklanadi. Mis tarkibli temir-
tersaklar va chiqindilarga-parchalangan issiqlik o‘tkazuvchilar, kabellar, 
elektrodvigatellar, mis o‘tkazgichlar, qirindilar, mis kuyindilari, skraplar va boshqa 
misga boy qattiq materiallar kiradi. Flyus sifatida tarkibining 65-72 foizi SiO
2

---

170 
bo‘lgan kvars solinadi. Suyuq vannaga 88-120 kPa bosimli havo purkaladi. Kerakli 
temperaturagacha eritish va bir qancha aralashmalardan to‘liq tozalash uchun 
konverterga koks solinadi.