1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

4.4. Sotishni rag‘batlantirish tadbirlarining samaradorligini baholash 
BTL-agentliklarni qanday tanlash mumkin? Promo-aksiyalar orqali sotishni 
rag‘batlash samara keltiradimi? 
Birinchidan, rejalashtirish.
Sotishni rag‘batlantirish bilan bog‘liq tadbirlarni 
o‘tkazishda buyurtmachin albatta ishtirok etishi lozim. Sotishni rag‘batlantirish bilan 
bog‘liq rejaning yo‘qligi promouterlarning yo‘qligi, sempling, degustatsiya, tovar 
namunalarining yetishmasligi kabi salbiy holatlarga sabab bo‘ladi. Natijada aksiya 
o‘tkazuvchi agentliklar kutilmagan harajatlar to‘g‘risida ma’lumot berishi, 
tomonlarning bir-biriga ishonchsizligining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 
Ikkinchidan, tadbirlarda shaxsan ishtirok etish. 
Aksariyat buyurtmachilar 
promo-treninglarda ishtirok etmaydi. Shuni ham alohida e’tiborga olish kerakki, 
buyurtmachining o‘z promoushn konsepsiyasi mavjud bo‘ladi. 
Uchinchidan, 
muhim 
elementlarni 
hisobga 
olish.
Promo-aksiyalarni 
o‘tkazuvchi firma yoki agentlikka kelishilgan mablag‘ni o‘tkazish bilan ishni 
yakunlangan hisoblash noto‘g‘ri. Bu harajatlardan tashqari firma xodimlarining 
kiyinishi bilan bog‘liq bo‘lgan eng muhim elementlar ham mavjud. Oziq-ovqat 
mahsulotlari va milliy taomlar uchun eng asosiysi –milliy kiyimlar, bolalar kiyik-
kechagi va shirinliklar uchun – ertak qahramonlari va turli o‘yinchoqlar maketi, 
turmahsulotlar uchun jozibador tabiat manzaralari bilan bezatilish muhim. 
Promouterlar ko‘pchilik hollarda omma orasida qolib ketadi va uni tezda payqash 
qiyinlashadi. Maxsus kiyimlar bu muammoni oson hal qiladi. 
To‘rtinchidan, natijalarni tahlil qilish.
Agarda 
promoushn-aksiyalar 
o‘tkazilgach, uni albatta tahlil qilish kerak. Tadbirlar samaradorligini aniqlash 
murakkab va ko‘p bosqichli jarayon. Ammo sotishni rag‘batlantirish bilan bog‘liq 
harajatlarning aniq yo‘naltirilganligi, bevosita firma mutaxassislarining ishtirok 

---

116 
etganligini inobatga oladigan bo‘lsak, tadbirlar samaradorligini aniqlash bilan bog‘liq 
hisob-kitob ishlari oson kechadi. 
Promo-aksiyalarning samaradorligini aniqlash bilan bog‘liq samarali usullar 
ishlab chiqilmagan bo‘lsada, ayrim yirik firma va kompaniyalarda qo‘llanilayotgan 
usuldan foydalanish mumkin. Samaradorlikni aniqlashning aksariyat usullari 100% 
ishonchli ma’lumotlarni shakllanira olmaydi. Shuningdek, promo-aksiyalar 
muvaffaqiyatli o‘tgan bo‘lsa va ushbu aksiyalarga sarflangan harajatlarni qoplagan 
taqdirda ham uni samarali deb baholash xato bo‘ladi. 
Bu yerda sarflangan harajatlarning qoplanishi emas, balki promo-aksiyada 
qancha kishi ishtirok etganligi muhim. Bunda asosiy e’tibor takroriy amalga 
oshirilgan haridlarga qaratilishi, ushbu takroriy haridlar samarasida shakllangan 
umumiy sotuv hajmini aniqlashga qaratilishi lozim. Quyida yirik firma va 
kompaniyalar marketologlari tomonidan qo‘llanilib kelinayotgan “incremental 
volume” (incremental volume – davomiylik samarasi) usuli haqida ma’lumot 
beriladi. 
Incremental volume usuli qo‘yidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi.