1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Attraksiya
– bir insonning boshqa odam tomonidan qabul qilinishida 
jozibadorlikning yuzaga kelishi bo‘lib, uning shakllanish usullari quyidagilar: 
–
 
“shaxs ismi” - muloqot chog‘ida sherikka ismi sharifi bilan murojaat etiladi, 
bunday murojaat e’tiborni bildiradi va o‘z navbatida, beixtiyor ijobiy hislarni yuzaga 
keltiradi.
–
 
“ko‘ngil oynasi” - muloqot chog‘ida kulib turish, ochiq chehralik do‘stona 
munosabat va ezgu niyatlardan darak beradi.
–
 
“sehrli so‘zlar” - muloqot chog‘ida har qanday insonga xush yoqadigan 
maqtov va xushomadlar borasida ziqnalik qilmaslik kerak.
–
 
“sabrli tinglovchi” - suhbatdoshni qiziqish va sabr bilan tinglay olish. 
–
 
“oldindan olingan axborot” - muloqot chog‘ida suhbatdoshingiz haqida 
mavjud bilimlardan (harakteri, temperamenti, qiziqishlari, oilaviy holati va boshqalar 
to‘g‘risida) foydalanish. 
Siyosatshunoslar hokimiyat tuzilishini va jamoatchilik e’tiborini boshqarish 
usullarini o‘rganuvchi va kommunikatsiya ustidan o‘rnatilgan nazoratning strategik 
ahamiyatini tushunib yetishgan, targ‘ibot va siyosiy ramz nazariyalarini ilk bor 
yaratib mashhur bo‘lishgan. Garold Lassuell kommunikatsiyani “ahamiyatli 
ramzlarni manipulyatsiya qilish yo‘li bilan jamoatchilikka yo‘naltirilish – deb 
ta’riflagan. Shuningdek, u kommunikatsiyaning asosiy vazifasi – bu muhitni 
kuzatish, jamiyatning turli qatlamlari o‘rtasida o‘zaro aloqa o‘rnatish va ijtimoiy-
madaniy merosni yetkazish ekanligini ta’kidlaydi. Kommunikatsiya jarayonini 
quyidagicha tizimlashtiradi: kim – nima haqida – qaysi kanal – kimga – qanday ta’sir 
bilan gapirmoqda?”. G. Lassuel va uning hamkasblari muhim ahamiyatga ega 
bo‘lgan siyosiy ramzlarni har xil paytda va joyda yetakchi axborot tashkilotlari 
tomonidan ommalashtirilishini qiyoslagan holda, miqdoriy semantikani o‘rgana 
boshlashdi. Ayrim jamiyatshunoslar boshqaruv va siyosiy jarayonlarning 
kommunikatsion nazariyalarini ishlab chiqib, jamoat fikri, ijtimoiy o‘zgarishlar va 
xalqaro kommunikatsiyani o‘rganish uchun ulardan ro‘y berayotgan hodisalarni 
tushuntirib beradigan va natijalarini oldindan ayta oladigan bitta umumiy nazariyani 
amalda taklif qilishning iloji yo‘q, shunday bo‘lsa ham, u asosiy jarayonlar va 
aloqalarni o‘z ichiga oluvchi yagona strukturani qurishdan boshlashni taklif qiladi. 
Bu, shubhasiz, ommaviy kommunikatsiyaga nisbatan bo‘lgan aniq nuqtai nazarning 
ishlab chiqilishiga imkon beradi, ammo nazariy muqobillarni aslo inkor etmaydi. 
Ushbu struktura quyidagi, fikrlarga tayanadi. Birinchidan, media institutlari eng keng 
ma’noda bilimlarni ishlab chiqarish, aks ettirish va taqsimlash, ijtimoiy dunyo 
tajribasiga ta’sir o‘tkazuvchi ramzlarni yig‘ish bilan band. Bu bilimlar odamlarga 
tajribalarni tushunib yetishga imkon beradi, u haqda tasavvurni shakllantiradi, 
o‘tmish to‘g‘risidagi bilimlar zahirasini to‘ldiradi va hozirgi zamonni anglash 
jarayonini davom ettiradi. Mass media instituti boshqa ijtimoiy institutlardan bir 
necha jihatlari bilan farq qiladi:
–
har xil turdagi bilimlarni umumiy tashuvchisi vazifasini bajaradi; 

---

16 
–
ijtimoiy sohada amal qilishi, umuman olganda, ochiq, ixtiyoriy va arzonlik 
asosida jamiyatning barcha a’zolari uchun mo‘ljallanganligi;
–
yuboruvchi 
(jo‘natuvchi) 
va 
oluvchi 
(qabul 
qiluvchi) 
orasidagi 
munosabatlarning muvozanatlashganligi va tengligi.
Ikkinchi eng muhim jihati, kommunikatsiya vositalari, xolis ijtimoiy voqelik va 
shaxsiy tajriba orasida mediator (vositachi) vazifasini bajaradi. Ushbu vositachilikni 
amalga oshirishning bir necha usullari mavjud, ular, xususan, faoliyat darajasi va turi, 
yo‘nalishi, interaktivligi va samaradorligi bo‘yicha farq qiladi. Mediatsiya, ya’ni 
vositachilik birovning boshqa birov bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasidan, birovning 
boshqa birov bilan so‘zlashishini nazorat qilinishigacha ko‘p ma’nolarni anglatishi 
mumkin. Bu variatsiyalarni, bizni “voqelik” bilan bog‘lovchi jarayonning turli 
jihatlarini ifodalovchi, kommunikatsiyalarning quyidagi shakllari bilan ifodalash 
mumkin.
Bosqichma-bosqich kommunikatsiya vositalari – bu: