Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti q

3. Grammatika va ravon nutqning shakllanganlik darajasini 
о‘rganish 
N.V.Serebryakova,  L.S.Solomaxa  (2001), T.Fotekova,  T.Axutina  (2001), 
Chirkina  (2004)  larning  uslubiyoti  asosida  о‘tkazildi.  Ravon  nutq  holatini 
tekshirish  sо‘zlarni  о‘zgartira  olish  kо‘nikmasi,  sо‘zlarni  hosil  qila  olish 
kо‘nikmasi,  grammatik  strukturalashtirish  (sintaksis)  imkoniyatlari  holatini 
о‘rganishga yо‘naltirilgan 4-seriyali vazifalardan tashkil topgan. 
Ushub bо‘lim topshiriqlarini bajarishda bolalarning oldiga savolga javob 
berish  uchun  sо‘zning  kerakli  grammatik  shakli  yoki  gap  konstruksiyasidan 
foydalanish vazifasi qо‘yildi. 

---

52 
Vazifalarning  1-seriyasida  sо‘zlarni  о‘zgartirish  kо‘nikmalarining  holati 
tekshiriladi. Bunda quyidagilarga ahamiyat beriladi: 
- ot sо‘z turkumini birlik va kо‘plik sonda bosh kelishikda ishlatish; 
- ot sо‘z turkumini boshqa kelishiklarda old kо‘makchisiz ishlatish; 
- old kо‘makchi-kelishikli konstruksiyalardan foydalanish; 
- ot sо‘z turkumi va sifat sо‘z turkumini birlik sonda bog‘lanishi; 
- sanoq sonlarning ot sо‘z turkumi bilan bog‘lanish kо‘nikmasi. 
Vazifalarning 2-seriyaisi sо‘zlarni hosil qilish holatini tekshirish: 
- ot  sо‘z  turkumlarini  kichraytirish-erkalash  qо‘shimchalari  yordamida 
sо‘zlarni hosil qilish; 
- hayvon bolalari nomlarini hosil qilish; 
- otlardan  sifatlarni  hosil  qilish  (nisbiy  sifat:  nimadan  tayyorlangan, 
yasalgan); 
- egalik (kimniki?), old qо‘shimchali fe’llarning hosil bо‘lishi;  
- tugallangan  harakatni  bildiruvchi  fe’l  turlarini  hosil  qilish:  chizmoqda-
chizdi. 
Vazifalarning  3-seriyasi  sintaksis  yoki  grammatik  strukturalash 
imkoniyatlarini tekshirish-о‘rganishdan iborat bо‘lib, u sо‘zlarning boshlang‘ich 
shaklidan  iborat  gaplarni  tuza  olish  qobiliyatini  tekshirish  asosida  о‘tkazildi: 
gaplarni takrorlash; gaplarni о‘zgartirish; gaplarga old kо‘makchilarni qо‘shish; 
tushirib qoldirilgan sо‘zlarni о‘z о‘rniga qо‘yish. 
Bu  namunalar  axborot  uchun  berilgan  ma’lumotlar  hisoblanadi.  Ular 
nafaqat  grammatik,  balki  kо‘p  sonli  leksik  xatolarni  hamda  ma’noviy 
dasturlashtirish qiyinchiliklarini ham aniqlaydi. 
Vazifalarning  4-seriyasi  ravon  nutq  holatini  syujetli  rasmlar  tо‘plami 
bо‘yicha hikoya tuza bilish qobilyaitini tekshirish asosida о‘tkazildi.