|
49,4
49,0
85,82
70,0
62,4
Si
27,6
1 33,0
5-10”5
0,15
MO'5
A1
7,45
7,12
I M 0 ‘6
0,02
0,01
Fe
5,0
3,8
5*10"6
0,02
0,01
С
0,15
2.0
0,02
18
21
Ca
3,5
1,37
0,04
0,3
1,9
К
2,5
1,36
0,038
0,3
0,27
Na
2,6
0,63
1,06
0,o2
0,1
Mg
2,0
0,6
0,14
0,07
0,03
Cr
0,02
0,019
-
5-10"4
1-10'5
F
0,027
0,02
1-104
1-10'5
1-10^-
1-10'5
Ti
0,6
0,46
MO'7
MOr’
1
о
о
N
0,02
0,1
1-10'5
0,3
3,1
!
H
1,0
-
10,72
10
9,7
i
P
0,08
0,08
5 -10'6
0,07
0,95
S
0,05
0,05
0,09
0,05
0,16
Mn
0,09
0,085
4-1 O’7
1-10'3
1 -10
s
Zr
0,04
0,62
-
5-10^
-
194
Sr
0,04
0,03
MO'3
104
MO'3
Ba
0,04
0,04
5-10-6
10й
10"5
1
Cl
0,048
0,01
1,89
10_!
0,08
Zn
5-10'3
5-10°
5-10-6
3-10"1
MO'3
Ni
M 0'r
5-10’3
3-10'7
5 • 10'5
1-10'6
Cu
MO'5
2-10'3
г-ю-*
2-10ц
1-10^*
В
3-104
5-10-4
5-10"1
m o
-4
I -1 o 5
Li
5 * 1 O'3
3-10°
1,5-10'5
MO-5
MO"4
I
I
3 • 10*5
5-10"1
MO-6
MO'5
5
1
•
о
и
Mo
1,5-10'2
3-10-4
I
•
1 O'7
2 -10‘5
кг6-! о-5
As
5-104
4-1 O’4
1,5-10**
3
■
10‘5
о
1
о
Br
1,5-10^
2' 10^
7-10’3
-
М О "1
Se
6-10*
1-10^
4-10'7
M 0 ’7
-
H g
7-1 O'4
MO-6
3-10-*
M0‘7
Ю^-Ю '7
Ag
MO'5
-
10-9
-
3-10-6-
5-10-5
Au
5-10’7
-
4* 1 O'10
-
MO'7
Biomolekulalarning organik qismi bilan kovalent bog‘langan
kimyoviy
elementlarning organizmdagi miqdori davriy jadvalning II A-
IV A guruhlarida yadro zaryadi ortishi bilan kamayib boradi(
masalan, O, S, Se, Те katorida). Organizmda ion xolatida mavjud
bo‘ladigan
elementlar
(I A ,IIA
guruh
elementlari, s-
elementlar, VII A guruh p-elementlari) mikdori esa yadro zaryadi
ortishi bilan dastlab ortadi, so‘ngra kamayadi. Masalan, IIA
guruhda, berilliydan kalsiygacha elementning organizmdagi miqdori
ortadi,
so£ngra
bariydan
radiygacha
kamayadi.
Shunga
o‘xshash V IIA guruhda
flordan xlorgacha elementning organizmdagi miqdori ortadi,
so‘ngra bromdan yodgacha kamayadi.
Kimyoviy elementlar odam organizmiga turli yo‘llar bilan
kiradi. Tirik organizmdagi mavjud elementlar yer qobig'ida ham
ko‘p tarqalgan. Lekin ba’zan chetlanish ro‘y bergan. Masalan, yer
qobig‘ida kremniyning massa ulushi 27,6% boMsa, tirik organizmda
195
uning miqdori 1*10"5 % ga teng. Alyuminiy ham yer qobig‘ida
7,45% boMgan holda tirik organizmda juda kam (1-1 O'*5 %).
Kimyoviy elementlaming organizm tomonidan o‘zlashtirilishi,
shu element tabiiy birikmasining suvda eruvchanligiga bogMiqdir.
Kremniy va alyuminiyning tabiiy birikmalarining suvda erimasligi,
ularning
o‘zlashtirilishiga
to‘sqinlik
qilsa
kerak.
Aksincha
uglerodning yer qobig‘idagi miqdori kam bolishiga qaramay
(0,15%) organizmdagi
miqdori ikkinchi o‘rinda (21%) turadi.
Tabiiy tanlanish natijasida tirik organizmlaming asosini 6 ta
element tashkil qiladi: uglerod, kislorod, vodorod, azot, fosfor, va
oltingugurt. Bu elementlar organogenlar deb ataladi. Ularning
organizmdagi massa ulushi 97,4% ni tashkil etadi.
Shubxasiz, eng muhim organogen ugleroddir. Uglerod
mutsaxkam kovalent bog‘lar hosil kilish xossasiga ega. Kislorod va
vodorod organik birikmalaming oksidlovchilik va qaytaruvchilik
xossalirini
mujassamlashtiradi.
Biomolekuladagi
kislorod
va
vodorodning nisbati moddaning disproporsialanishga va tirik
organizm muhiti boim ish suv bilan ta’sirlashishga moyilligini
belgilaydi. Organogenlar suvda yaxshi eriydigan birikmalar hosil
qiladi. Bu ularning organizmda konsentrlanishiga imkoniyat
yaratadi.
Organogenlar va ba’zi metallar ham (temir, magniy) turli xil
bolar hosil kila oladi. Bu esa tirik organizmdagi biomolekulalaming
turli tuman bo‘lishiga olib kelad.
Odam organizmida makro va mikroelementlar
Odam
organizmidagi
kimyoviy
elementlarni
sinflarga
ajratishning bir necha turlari mavjud. V.I.Vernadskiy kimyoviy
elementlarni tirik organizmdagi massa ulushlariga binoan kuyidagi
uch guruhlarga bo‘ldi:
- makroelementlar. Ularning organizmdagi massa ulushi 10-2
% dan yuqori. Ularga
О, H, C, N, P, S, Ca, Mg, Na, К
va
Cl
kiradi;
- mikroelementlar. Ularning organizmdagi massa ulushi
10-5
%
dan
10-2
%
gacha
boradi.
Bu
elementlar-
ga
Fe, I, CiijAs, F, Br, Sr, Ba, Co
kiritiladi;
196
-ultramikroelementlar. Ularning organizmdagi mikdori 10-5
% dan kam bo‘ladi.
Bu elementlarga
Hg, Au,
U,
Th,
Ra kabi elementlar kiritiladi.
Hozirgi paytda ultramikroelementlami ham mikroelementlar
jumlasiga
kiritilmoqda. quyidagi jadvallarda odam organizmidagi
kimyoviy elementlaming massa ulushlari keltirilgan.Bunday sinflash
organizmdagi
kimyoviy
elementlaming
faqat
miqdorinigina
ifodalaydi, lekin ularning biologik ahamiyatini ko‘rsatmaydi.
28-jadval. Odam organizmidagi kimyoviy elementlaming
miqdori
39-jadva
Elementlaming
massa
Kimiyoviy elementlar( mass. %)
ulushlari,%
10 va undan ko‘p
0(62), C(21), H(10)
1-10
N(3), Ca(2), P(l)
0,01-1,0
K(0,23),
S(0,16),
C1(0,1),
Na
W 3-10"2
0,08),Mg(0,027)
10^—10'3
Fe(0,01)
10-5-10'3
Zn,Sr
10 s—10"
Cu,Co,Br, Cs, Si
10^-10'3
I
lO-’-lO"4
Mn, V, В, Cr, Al, Ba
10'8—10 s
Mo, Pb, Ti
107—10'5
Be, Ag
lO’ -lO -6
Ni,Ga, Ge, As, Hg, Bi
10'I2'10J'
Th
Ru
V.V. Kovalskiy kimyoviy elementlami ularning hayot uchun
muhimligi jihatidan uch guruhga bo‘ldi:
-
hayot uchun eng zarur elementlar. Ular odam organizmida
doimo mavjud. Ular fermentlar, gormonlar, vitaminlar tarkibiga
kiradilar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
