29-mavzu. Sug'urta firibgarligi va uni bartaraf etish

Respublika sug'urta kompaniyalarining sug'urta firibgarligidan
himoya qilishning asosiy tamoyillari tamoyillari.253
Sug'urta kompaniyalarining xavfsizlik va ichki nazorat siyosatlari asosida tayyorlandi.
354

---

Sug‘urta shartnomasi tuzish paytidagi sug'urta firibgarligining birnecha turlari:
1. 
Sug‘urta summasining sug'urtalanayotgan obektning haqiqiy bahosidan 
yuqori belgilanishi
Sug'urta summasi qanchalik baland bo'lsa, sug'urta mukofoti ham shunga 
nisbatan baland bo'ladi. Bir tomondan qaraganda sug'urtalovchi uchun bu foydali. 
Boshqa tomondan esa, sug'urta summasi qanchalik ko'p belgilangan bo'lsa sug'urta 
hodisasi ro'y berganda sug'urtalanuvchi shuncha ko'p sug'urta qoplamasi talab 
qiladi.
Bu esa sug'urta flribgarligi bo'lishining motivi bo'lib hizmat qiladi. Aldov esa 
o'z-o'zidan juda oddiy: buning uchun shunchaki shartnoma tuzishdan oldin yolg'on 
ma’lumot berish kifoya. Sug'urta summasi baland bo'lishi uchun. qo'shimcha 
mulklarni sug'urta obyektiga tegishli qilib ko'rsatish yetarli. Bu tur sug'urta 
aldovlari ichida klassik turga kiradi.
2. Bir vaqtning o'zida bir necha sug'urta kompanivasida sug'urtalash.
Ayni bir mulk, odatga ko'ra yuqori sug'urta summasi bilan, bir necha sug'urta 
kompaniyalarida sug'urtalanadi. Bu holatda sug'urtalanuvchi oldindan yolg'on 
ishlatadi. Xususiyatiga ko'ra, sug'urta shartnomasi tuzilganiga ko'p bo'lmasdan 
sug'urta hodisasi bo'lganligi haqida arz qilinadi.
Bu turdagi sug'urta flribgarligi ko'pincha vuklami tashish va transport 
sug'urtasi bilan bog'liq sug'urta turida ko'p uchraydi. Bu turning o'ziga xosligi 
shundaki, sug'urta obyekti obyektning tabiatiga ko'ra nazorat qilish qiyin bo'lgan 
ko'char moddiy boyliklar kategoriyasiga kirishi hisoblanadi. Tergov tadbirlari 
davomida sug'urta hodisasi soxta yoki qasddan qilingan bo'lib chiqadi.
3. Sug'urta shartnomasi tuzishda muhim bo'lgan ma’lumotlami yashirish.
Sug'urtalanuvchi sug'urta obyektining saqlanishi va obyektning holatini
tavsiflovchi ayrim muhim bo'lgan yoki muhim bo'lmagan ma’lumotlami yashirishga 
urinadi. Misol uchun, ko'pincha, xafsizlik signalizatsiyasi ishlamasligi yashiriladi.
Yuklami sug'urtalashda esa yuklami bahosi va holatini tavsiflovchi soxta 
hujjatlami taqdim etish holatlari ko'p uchraydi. Ayniqsa fuqarolik javobgarligini 
sug'urtalayotganda ma’lumotlaming haqiqiyligi va ishonchliligiga amin bo'lish talab 
qilinadi. Ma’lumotlami yashirish ayniqsa risklami tariflashda mukofotni aniqlashda 
muhim hisoblanadi.
4. Sug'urtalanmagan zararlami sug'urtalangan qilib ko'rsatish.
Firibgarlikning bu turi, sug'urta hodisasi sodir bo'lgandan keyin sug'urta
shartnomasi tuzlishi bilan xarakterlanadi. Bu firibgarlik turi xavflilik darajasi katta 
bo'lgan jihozlaming egasi tomonidan yetkazilgan zarar uchun sug'urtalashda tipik 
hisoblanadi.
Shu sababli ham sug'urta hodisasi soxtalashtiriladi. Misol uchun, aslida bo'lib 
o'tgan o'g'rilik oddiy o'g'irlik, ham malakali jinoyat sifatida ko'rsatiladi.
Sug'urta firibgariga ta’rif berganda eng avvalo ulami ikki guruhga ajratish 
mumkin:
1. Professionallar-jinoiy guruh a’zolari
2. Delitantlar qiyin moliyaviy ahvoldan chiqishning yo'lini topgan odamlar.
Ko'rinib turibdiki, bu 2 xil turdagi subyektlar ko'rinishi turlicha bo'ladi.
355

---

Professional firibgar. Subyektga tarif berish uchun YTH bajaruvchisi tanlab 
olindi. Bu turdagi firibgar quyidagi belgilarga ega: 20-35 voshlar atrofida erkak, 
uylanmagan yoki birga yashavdigan qizi bor. tadbirkorlikda tajribaga ega boigan 
shaxs.
Uning tijorat sohasi avtomobillar bilan bogiiq boiadi (ya’ni remont, sotuv. 
avtozapchastlar sotish. maiumotlami toidirish va boshqalar), import avtomobili 
egasi yoki ishonchnoma orqali boshqaruvchi, haydovchilikda ko'p yillik stajga ega 
boigan, jinoiy avtotadbirkorlik bilan shug'ullanuvchi tanishlari ko‘p ba’zi bir 
holatlarda mayda jinovatlar uchun sudlanib chiqqan. awallari bir nechta y o i 
transport hodisasiga uchragan, avtosug‘urtalash bo‘yicha yaxshi m aiumotga eg a 
qonuniy moliyalashtirish uchun mablagiari yetarli boimasa ham mablag'i katta.
29.1 -jadval