1 tajriba ishi

---

1 - tajriba ishi 
Mаvzu: Tеrmоelеktrik dаtchiklаrni o’rgаnish
. 
Ishning maqsadi: 
Termoelektrik pirometrning tuzilishi va ishlanishi bilan tanishish. TXK 
tipidagi termopara ko’rsatishini graduslarga bo’lish. TXK elеmentining aniqlash. O’lchashning 
asosiy hatoligini aniqlash. 
Umumiy malumotlar. 
Biror bir obektning haroratini nazorat qilish va rostlab turish uchun uni o’lchov o’zgartgich 
va ikilamchi o’lchov asboblari bilan o’lchash zarur bo’ladi. Sanoatda haroratni o’lchash uchun 
suyuqlik termometrlari, termoparalari, termoqarshiliklar, manometrik termometrlar va boshqalar 
qo’llaniladi. Bu ishda termometrik parametrning tuzilishi ishlash prinsipi o’rganiladi. Termometrik 
ampermetr-termopara va ikkilamchi o’lcho’v asbobi milivoltmetr - 
mV
dan iborat, o’lchov 
asboblari komplektidan iboratdir (9-rasm a va b).
Termopara haroratini o’lchash va uni termoelektrik yurituvchi kuch
T
P
ga aylantirib 
beruvchi o’lchov o’zgartiruvchi elementdir. O’lchanayotgan muhitga tushirilgan termoparani uchi 
ishchi issiqlik ulanma 
i

deyiladi; muhit tashqarisidagi uchi sovuq deyiladi. Bunday zanjirni issiq 
i

va sovuq 
S

ulangan joylardagi harorat bir hil bo’lmasa TYUK 
T
E
 
hosil bo’ladi, bu 
elektrodlarni fo’rmasi va o’lchamlariga bog’liq bo’lmaydi, faqat TP materialda va payvand joyi 
harorati orasidagi temperaturalar farqga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun harorat o’zgarishini 
o’lchash termoparadan olinadigan TYUKga mutanosib bo’ladi. 
K
P
T

, 
bu еrda: 
K 
- Bolsman doyimiysi; 
u

- issiq payvand joyidagi harorati; 
c

- sovuq payvand joydagi 
harorati. 
Tashqi muhit temperaturasini o’lchash natijasini ta’sirini yo’q qilish uchun sovuq payvand 
hamda o’lchov asbobi 
v

issiqlik manbaidan yiroqroqga yoki alohida komsonsatsion karopkaga va 
yoki temperaturasi malum va o’zgarmas bo’lgan termostatga ulanadi, agarda bunday imkoniyat 
bo’lmasa o’lchov natijasiga tizatish 
S
k
K
l


ni hisoblash yoli bilan kiritilati. 
O’lchov natijasi 



K
l
P
k
T
bo’lganini hisobga olib issiqlik payvanddagi TERK miqdori 
ifoda 
k
uc
T
l
Κ
P



*
- 
ga muvofiq hisob qilinadi (10-rasm).
Bu еrda: 
k
l
- sovuq payvand muhitida 
c

termojuftda hosil bo’ladigan TEPK. Bunda 
const
c


- sovuq payvand muhit temperaturasi. 
O’lchov natijasiga tuzatish kiritishni eng soda yo’li quyidagija bo’lishi mumkin. Soviq 
muhit temperaturasi simobli termometr bilan o’lchanadi. Shunga mos keladigan TEPK qiymati 
termojuftni graduslash grafigidan topiladi. Shundan so’ng temperaturasi 
uc

ga tegishli 
k
uc
T
P
K




ga muvofiq hisob qilinadi. Sovuq payvand harorati graduslangan harorat 
kattaligiga teng bo’lsa ko’prik muvozanatlangan holatda bo’ladi. Sovuq haroratni o’zgarishi bilan 
ko’prikning 
AB
uchlarida potensiallar ayirmasi hosil bo’ladi. Bu ayirma kattaligi bo’yicha TEPK 
o’zgarishiga teng, lwkin ishorasiga qarama-qarshi bo’ladi. 
Rmn
hamda qo’shimcha qarshilik 
0
R
ni 
o’zgartirish yo’li bilan CPQ ni turlicha graudirovkali termoparalari qo’llash mumkin TEPK ni 
o’lchash uchun 
mV
millivoltmetrlar potensial metrlar foydalaniladi. O’zining dinamik hossasi 
bo’yicha TJ termojuft quyidagi diferensial tenglama bilan ifoda qilinadigan operatik zvenoga 
tegishlidir. 



K
P
dt
dl
Ò
T
T
, 
bu еrda: 
T
-vaqt doimiysi
T
l
X

4
- termoTJ (chiqish kattaligi) 
k
X


o’lchanadigan, yani termojuftning issiq payvand uchlaridagi harorat (kiruvchi 
kattalik). 

---

kir
chiq
Õ
Õ
K

- TJ ni signal uzatish koefisenti. 
chiq
Õ
, 
kir
Õ
- o’rnatilgan rejimda TJga kiruvchi va chiquvchi signallar qiymati.